Leertraject KAN gebiedsontwikkeling: Just do it!

Ontwikkelaars en gemeenteambtenaren van drie klimaatadaptieve en natuurinclusieve woningbouwprojecten hebben het leertraject ‘KAN gebiedsontwikkeling’ doorlopen. Tijdens de tweede KAN platformbijeenkomst presenteerden zij hun resultaten. Conclusie: als je het in de basis goed regelt, is het niet duurder en KAN het ook makkelijk. ‘Just do it!’

KAN Leertraject
Het KAN platform, DuurzaamDoor en Vogelbescherming Nederland ontwikkelden een leertraject voor klimaatadaptieve en natuurinclusieve gebiedsontwikkeling. Robbert Snep (Wageningen Universiteit), Jip Louwe Kooijmans (Vogelbescherming) en Maike van Stiphout (DS Landschapsarchitecten) verzorgden de zes leermodules waarin kennis is overgedragen en reflectie is gegeven op plannen. Daarnaast vonden excursies plaats naar projecten in Amsterdam, Eindhoven en Twello. Aan het leertraject is deelgenomen door initiatiefnemers van projecten in Enschede, Tilburg en Achterveld. Zij presenteerden hun resultaten tot nu toe.

Enschede, Bölke
Voor de herstructurering van het binnenstedelijk gebied Bölke, in de Molenstraat in het centrum van Enschede, voorziet de gemeente een flinke bouwopgave met een woontoren, een langgerekt gebouw en een parkeergarage. Dura Vermeer als ontwikkelende bouwer en ontwikkelaar Ska-pa zitten in het projectteam en volgden het KAN Leertraject. “We keken naar de VN-duurzaamheidsdoelen en zien natuurinclusief bouwen als de derde transitie na energie en grondstoffen”, zegt Judith Lansink van Dura Vermeer. “Natuur heeft veel te bieden, ook als vaak niet-technische oplossing voor het klimaatprobleem. Wij willen regeneratief bouwen op het grensvlak tussen menselijk welzijn, klimaatadaptie en biodiversiteit.”

Het team zit in de fase van eerste schetsen en het uitwerken van de gemeentelijke plannen. “Daken en binnentuinen voorzien we van groen, energie (zonnepanelen) en mogelijk waterberging”, zegt Johan Boxem van Ska-pa: “Waar mogelijk leggen we verbindingen met een nabijgelegen groen parkje.” Opmerkelijk is dat de bouwopgave langs een stille spoorlijn ligt, die ook een groene functie kan vervullen, onder meer als migratiezone en groene wig waarlangs planten- en diersoorten zich ongestoord kunnen bewegen.

“We hebben geleerd dat we verbindingen met andere groenstructuren kunnen leggen. We moeten goed naar het grote geheel kijken, het stadslandschap, met de gebouwen als ‘rots’, de binnentuin als ‘vallei’ en groenzones als ‘bos’”, zo schetsen Lansink en Boxem de metafoor.

Leusden, Achterveld Mastenbroek 2
Achterveld is een dorp in de gemeente Leusden. Aan de noordwestkant van het dorp komt een nieuwe woonwijk: Mastenbroek 2. Er komen maximaal 120 woningen. De bouw is gepland van 2022 tot 2025. Samen met de Achtervelders wordt de nieuwe wijk vormgegeven door de gemeente, woningcorporatie de Alliantie en ontwikkelaar Latei.

Annelies Colenbrander (Latei) en Kees Temmens (gemeente Leusden) vertellen over de wandelingen door het gebied waar de Achtervelders hebben laten zien waar zij bijzondere waarde aan hechten: een boerderij, een bijzondere boom, een zandpad, houtwallen,… Dergelijke elementen zijn leidend geweest bij het verdere ontwerp. Ook de wateropgave is meegenomen zodat regenwater in het gebied kan infiltreren. Paden krijgen een smalle verharding met een flinke groenstrook. Ook komen er wadi’s. Annelies Colenbrander: “Kinderen hebben de tijd van hun leven in zo’n wadi.” Zachte oevers, zodat dieren kunnen uitstappen. Beplanting wordt gevarieerd en er is overleg met de afdeling Beheer, zegt Kees Temmens: “Zij hebben veel kennis, maar zijn ook belangrijk in het beheerstadium. We zoeken naar dat wat goed is voor biodiversiteit en haalbaar is qua beheer.”

Er zijn twee stedenbouwkundige ontwerpen gemaakt. Beide ontwerpen laten een dorps karakter zien met een groene long die het bestaande dorp met het buitengebied verbindt. In de boerderij zijn schuurwoningen mogelijk, met de beleving van een erf. Maar er is ook ruimte voor bijzondere architectuur, zoals een draaiend huis zoals in Twello. Bijzonder is dat de woningopgave op een deel van de beschikbare grond is geconcentreerd. De noordelijke helft van het kavel is voor de natuur.

We hebben geleerd dat als je goed samenwerkt en begrip hebt voor elkaars standpunten, je meer kunt doen dan je vooraf zou denken. De basis is helemaal niet kostenverhogend.

Tilburg, Spoorzone Zwijsen II
De spoorzone is een belangrijk ontwikkelingsgebied middenin het centrum van Tilburg. Zwijsen II is één van de deelplannen. Het wordt ontwikkeld door Van Wijnen en Trebbe Wonen en bestaat uit een hotel, een woontoren en kantoor met appartementen erboven.

De ambitie is een groen gebied te ontwikkelen dat bijdraagt aan biodiversiteit, beleving en klimaatadaptatie. De lat ligt hoog. Zeker ook omdat het een plan is met grote bouwvolumes en er op straat niet zoveel biodiversiteit is te verwachten. Zelfs de weinige bomen die er staan, moeten verdwijnen. Daarom worden vooral de gevels en daken benut. Kim van Gogh (Van Wijnen): “Geveltuinen doen veel in de beleving van mensen. Op het GWL-terrein in Amsterdam hebben we daar ook mooie voorbeelden van gezien. Dat willen we hier ook. Het idee is om planten zoveel mogelijk in volle grond te zetten, niet in bakken. We maken richels in de gevels van waaruit groen omhoog kan groeien en kan hangen. Ook voor het hotel is dat een belangrijk punt. Zij staan achter het concept, maar het moet wel praktisch en haalbaar zijn, dus liever planten in de volle grond dan in bakken.” De woningen worden in hoge mate industrieel gebouwd: grote componenten worden in de fabriek gemaakt. Wat kun je dan nog doen? Van Gogh: “Als eerste idee hebben bedacht om rond de eerste vier bouwlagen een framewerk te maken waar ruimte is voor groene gevels en balkons. Zo heb je toch die groene beleving.” Voor het kantoorgebouw is een getraptheid ontworpen waardoor buitenterrassen ontstaan. Van Gogh: “Mensen kunnen vaker buiten werken, omringd door groen.”

Het is belangrijk dat het groen geen sluitstuk is. Neem het in de basis mee als kwaliteit.

Een uitdaging is nog de integrale afstemming van het groen in de openbare ruimte. Een landschapsarchitect kijkt nu naar het hele gebied van de spoorzone. Als landschap. Van Gogh: “We moeten meer naar elkaar kijken. Meer integraal en niet alleen naar onze eigen postzegel.” John Verbeek (Trebbe Wonen): “Het is belangrijk dat het groen geen sluitstuk is. Neem het in de basis mee als kwaliteit.”


Zie ook de overige twee verslagen van deze Platformbijeenkomst:
‘We hebben de eerste stappen gezet’
Wat biodiversiteit met de bouw te maken heeft