Tuinklaar is het nieuwe bouwrijp: een gezonde leefomgeving begint bij de bodem

De KAN-themagroep ‘Gezonde bodem voor nieuwbouwwoningen’ kwam begin november voor de tweede keer bijeen, dit keer in de Inktpot in Utrecht. Verslag: Henk Bouwmeester.

De samenstelling en kwaliteit van de bodem zijn bepalend voor een gezonde leefomgeving. In een nieuwbouwproject kunnen bouwpartijen met slimme maatregelen de bodemkwaliteit beschermen en verbeteren. Als een project met goede grond wordt opgeleverd, kunnen privétuinen opbloeien en krijgt openbaar groen de meeste kans om aan te slaan. Goede grond betekent betere infiltratie van regenwater, een gezond bodemleven en meer biodiversiteit in de woonomgeving.

De Inktpot in Utrecht
We zijn te gast in de binnentuin van het iconische hoofdkantoor van ProRail in Utrecht: de Inktpot. Het gebouw uit 1921 is een markant Rijksmonument en het grootste bakstenen gebouw van Nederland. Hier heeft Tanja van der Knoop (Blooming Buildings) in opdracht van ProRail de binnentuin opnieuw ingericht. Zij leidt de deelnemers aan de themagroep door de tuin rond. Met de beplanting is zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de architectuur van het gebouw. Zo is gekozen voor robuuste plantenbakken en is met beplanting op de steunberen van het gebouw de vorm van de ruimte benadrukt. Een uitdaging was de diepe schaduw in de binnentuin, legt Tanja uit. Er is vrijwel geen direct zonlicht. Maar door verbetering van de bodemkwaliteit, de juiste plantenselectie, een enorme diversiteit (circa 160 soorten) en wekelijks beheer vormt de tuin in alle seizoenen een prettige verblijfsomgeving. Er staan tafels en stoelen waar we, ook al was het al november, de lunch hebben genoten.

Kijk wat het oplevert
De binnentuin van De Inktpot moest worden heringericht. De bodemkwaliteit moest daarvoor op bepaalde plekken worden verbeterd. Rond nieuwbouwwoningen kan de grond vanaf de start de juiste aandacht krijgen. Toch wordt in een traditioneel bouwproces vaak alleen gekeken naar fysische kwaliteit (draagkracht voor wegen en gebouwen) en chemische verontreiniging. “De bodem biedt zoveel méér”, zeggen de deelnemers aan de themagroep. Een gezonde bodem vormt letterlijk en figuurlijk de basis voor een gezonde woonomgeving. Jan Willem Burgmans (programmaleider Biodiversiteit bij Heijmans): “Het zou een mooi resultaat van de themagroep zijn, als dat besef beter tot de bouwwereld doordringt”.

Wat levert een gezonde bodem op?
• Waterregulering: beperken van wateroverlast en droogte-effecten, verbetering van de waterkwaliteit.
• Biodiversiteit: bodemvruchtbaarheid, bodemleven, gezond ecosysteem.
• Klimaatregulering en mitigatie: koolstofopslag, verkoeling.
• Dragende functie voor bebouwing en infrastructuur, kabels en leidingen.

7 principes voor een gezonde bodem
Heijmans heeft in samenwerking met Wageningen University & Research ‘Zeven principes voor een gezonde bodem’ geformuleerd. Het zijn handvatten om in de plan- en uitvoeringsfase van stedelijke ontwikkeling en bouwprojecten de gezondheid van de bodem te verbeteren. Daarmee maken we een gebouwde omgeving die duurzamer is, biodiversiteit vergroot en inspeelt op het veranderende klimaat. “Het is een eerste beeld van aandachtsgebieden”, relativeert Jan Willem en hij stelt dat de zeven principes vooral dienen om het gesprek op gang te brengen: “Het zijn gespreksonderwerpen voor de verschillende disciplines die in een bouwproces samenwerken: ontwerp, ontwikkeling, uitvoering en beheer.”

7 principes voor een gezonde bodem
• Laat de bodem onderzoeken: biologisch, fysisch en chemisch.
• Beperk verstoring, minimaliseer graafwerk en behoud bestaande beplanting.
• Beperk bodemverdichting: lichtere machines, rijplaten, slimme transportroutes.
• Zorg voor een goede bodemstructuur, bodemleven en voldoende organische stof.
• Bescherm de bodem tegen verdroging, erosie en verontreiniging.
• Vergroot de biodiversiteit en maak het bodemecosysteem sterker.
• Organiseer het werken aan een gezonde bodem: kennis, bewustwording, monitoring.

Zie de WUR-website voor een toelichting op deze principes

Tuinklaar is het nieuwe bouwrijp
Grondontwikkelaars zijn gewend de grond bouwrijp op te leveren. Voor projectontwikkelaars moet het gewoon worden om projecten ‘tuinklaar’ op te leveren. Dat wil zeggen dat de kersverse bewoners direct met het groen aan de slag kunnen en dat het groen de kans krijgt om aan te slaan. Dat begint bij de bodem. “Er is geen standaard. Het zou mooi zijn als we met z’n allen tot een uniform verhaal komen”, zegt Jan Willem.

In de KAN-themagroep ‘Gezonde bodem voor nieuwbouwwoningen’ halen we kennis op en delen we praktijkervaringen. Op basis hiervan maken we een publicatie met inspirerende en praktische handvatten, die voorjaar 2025 verschijnt. De themagroep is tweemaal bijeen geweest. In januari 2025 volgt de derde bijeenkomst. Wil jij erbij zijn, wil je kennis delen of heb je een inspirerend voorbeeld?

Laat het ons weten