Regen- en grijswatersystemen in de woning

Verslag van het KAN-webinar met Johan Bel (Mijn Waterfabriek), door René Didde

Het zal niet lang meer duren of woningen moeten verplicht regenwater opvangen en minimaal benutten voor toiletspoeling. We staan aan de vooravond van een watertransitie die wordt ingegeven door de klimaatverandering en door een structureel tekort aan drinkwater. ‘Zonder gebruik van regenwater is de bouwopgave van 900.000 woningen onhaalbaar.’ Die boodschap gaf waterdeskundige Johan Bel, tijdens een webinar van het KAN-platform.

Bel, directeur van ‘Mijn Waterfabriek’, leverancier van intelligente systemen voor gebruik van regen- en grijswater, ziet een parallel met de energietransitie. ‘In het begin was er een hoop verwarring en ongeloof over zonnepanelen en warmtepompen, en moet je nu eens zien. Als er urgentie is en politieke wil, dan lukt het ook met water.’ De toenemende neerslagintensiteit, langere perioden van droogte en meer hete dagen zorgen voor deze toenemende urgentie. ‘Door de temperatuurstijging verdampt er meer water tot wolken, die meer uitregenen. Dat water moeten we niet langer afvoeren maar vasthouden op de plek waar de regen valt, dus op het dak en rond het huis.’

We drinken slechts twee procent
Want in huis is precies de plek waar we water nodig hebben. En steeds meer. Gemiddeld gebruikt een Nederlander intussen 129 liter per persoon per dag. Meer dan 43% is voor de douche en bad, 29 procent voor toiletspoeling. We drinken slechts twee procent. Kostbaar water dat in Nederland voor 65% uit diepe grondlagen wordt opgepompt. In totaal gebruikt Nederland jaarlijks 1,2 miljard kubieke meter water (1,2 biljoen liter), waarvan driekwart voor huishoudens en een kwart voor bedrijven.

Het beleid is erop gericht om in 2035 het drinkwatergebruik met twintig procent te verminderen. Daarvoor is een Nationaal Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing in de maak. ‘Er moet heel veel gebeuren om dat doel te halen. Dat kan alleen als we regenwater en ook grijs water nuttig gaan inzetten’, stelt Bel. Grijs water is relatief schoon afvalwater van vooral de douche en wasmachine.

Regenwater is daarbij de gemakkelijkste bron. ‘Het is zacht, schoon en gratis. Licht gezuiverd kan het uitstekend dienst doen om het toilet te spoelen en de kleding te wassen. Dat vormt met ruim 50 liter per persoon per dag al meer dan veertig procent van het dagelijks gebruik. Regenwater kan voorts uitstekend dienen om al het groen op en rond de natuurinclusieve woningen van water te voorzien. Ontdaan van microbiologische verontreiniging zou je regenwater ook als douchewater kunnen gebruiken.’

Ook bij bedrijven, scholen, sportaccommodaties en kantoren is volgens Bel op deze manier veel water te besparen. ‘Toiletspoeling natuurlijk, maar ook als bluswater en koelwater. Boeren kunnen hun vee er mee drenken. Is dan nog regenwater over, laat je het in de bodem infiltreren’, aldus Bel.

Enerzijds zie je in tenders voor projectontwikkeling en in omgevingsvergunningen steeds meer eisen voor hemelwateropvang, en bij nieuwbouw bergingseisen voor buien van 20 tot wel 100 millimeter regen per vierkante meter. Anderzijds is het gebruik van dat regenwater nog niet verplicht, zoals in Vlaanderen.

Wet- en regelgeving
Hoewel het beleid dus ferme besparingsdoelen stelt, is de wet- en regelgeving nog allerminst eenduidig, betoogt Johan Bel. ‘Enerzijds zie je in tenders voor projectontwikkeling en in omgevingsvergunningen steeds meer eisen voor hemelwateropvang, en bij nieuwbouw bergingseisen voor buien van 20 tot wel 100 millimeter regen per vierkante meter. Anderzijds is het gebruik van dat regenwater nog niet verplicht, zoals in Vlaanderen. Het is wel toegestaan voor particuliere woningen voor toiletspoeling, wasmachine of gebruik in de tuin, maar hoogwaardiger gebruik is nog niet goed geregeld, zoals in Vlaanderen ook wel het geval is. In de badkamer (douchen) is het je eigen keuze. ‘Het Bbl (voorheen Bouwbesluit) en het Drinkwaterbesluit moeten hiervoor worden aangepast, vooral voor de toepassing van huishoudwater als douchewater.’

Systemen voor regenwater
Voor bedrijven of in appartementencomplexen kan regenwater in een gesloten druppelsysteem groenvoorzieningen voorzien, toiletten spoelen en soms voor koeling of schoonmaakwerk dienen. Het besparingspotentieel is enorm. ‘Wie zijn WC, wasmachine, tuin met regenwater bedient bespaart 46% op drinkwater; als je ermee doucht is het zelfs 94%.’

Bel’s bedrijf heeft meerdere systemen voor regenwater in de aanbieding voor woningen (Home) en een voor bedrijven en utiliteitsbouw (Business). Een variant regelt alleen regenwaterhergebruik (Comfort), de andere ook hygiënisch water, zoals douchewater (SafeWater). Rocketscience is het niet, aldus Bel. Voorfiltering met een zelfreinigende zeef tegen takjes, zand en blad. Opslag in tanks van 6000 liter of 10.000 liter, liefst beton, onder de grond.’ Dat kan ook in kunststof tanks, maar de kwaliteit van het opgeslagen water blijft in betonnen tanks beter dan in kunststoftanks.

Wie regenwater als douchewater wil, kiest voor het SafeWater systeem met vier zuiveringsstappen, een dubbele microbiologische barrière en een volautomatische spoeling van het membraan. Dat verwijdert microbiologische verontreinigingen als bacteriën en virussen.

Verder: een pomp (onderwaterhydrofoor) in de tank die water in woning of bedrijf brengt zonder geluidoverlast. Een plug&play paneel, met twee filters voor nazuivering, meters voor druk en volume in de tanks, waarmee ook de backup met drinkwater is geregeld. ‘Zesduizend liter is bij een woning voldoende om een maand zonder regen door te komen met toiletspoeling, wasmachine en buitenkraan. Houdt de droogte langer aan, dan is er altijd drinkwatersuppletie via de tank.’

Wie regenwater als douchewater wil, kiest voor het SafeWater systeem met vier zuiveringsstappen, een dubbele microbiologische barrière en een volautomatische spoeling van het membraan. ‘Dat verwijdert microbiologische verontreinigingen als bacteriën en virussen.’

De kosten voor het regenwatersysteem HOME Comfort bedragen 3500 euro. Voor Home SafeWater (dus ook om mee te douchen) 8500 euro. Een regenwatersysteem BUSINESS is afhankelijk van de grootte 5.000 tot 30.000 euro.

Hergebruik van grijswater
Als je je douchewater (grijswater) hergebruikt, moeten onder meer de zeepresten en huidschilfers eruit. Met grijswater is een besparing mogelijk van 46% voor woningen, en 30 tot 70% voor appartementencomplexen, hotels, campings, sportcentra. Het voordeel van grijswater is dat het anders dan regenwater elke dag beschikbaar is. ‘Grijswaterhergebruik in een gesloten druppelsysteem is toegestaan voor groenvoorzieningen, zoals de dak- en gevelbeplanting op natuurinclusieve woningcomplexen. Grijswaterhergebruik als toiletspoeling is bij collectieve watersystemen nog niet toegestaan in het Drinkwaterbesluit. In individuele woningen is het eigen verantwoordelijkheid. Voor grotere complexen met collectieve watersystemen is toestemming van de inspectie ILT nodig.’ Johan Bel verwacht niet dat in Nederland veel grijswater in woningen zal worden hergebruikt wegens gebrek aan ruimte in de meeste woningen. ‘In appartementencomplexen is het kansrijker, zeker omdat daar per woning minder dakoppervlak is en dus minder regenwater kan worden opgevangen.’

De kosten voor het grijswatersysteem Home Eco bedraagt 4.000 euro. Voor Business Eco tussen de 10.000 en 60.000 euro.

Q&A
Na zijn presentatie nam Johan Bel nog ruim de tijd voor het beantwoorden van vragen van de deelnemers aan het webinar. De belangrijkste vragen en antwoorden op een rijtje:

Mogen gerecycled grijswater en regenwater in één tank?
Ja, dat mag. Je hebt meer waterzekerheid, maar je mag je er dan niet mee douchen. Het afvalwater van de wasmachine mag naar het grijswaterrecyclingsysteem, maar mag niet meer dan een kwart van het volume grijswater beslaan in verband met de vuillast.

Is grijswater van bijvoorbeeld de douche hergebruiken in een collectief systeem in appartementencomplexen niet een vies idee?
Dat is vooral een sociaal en psychologisch effect. Er is garantie dat het systeem voldoet aan de Europese en Amerikaanse normen (net als drinkwater voldoet aan normen). En dan nog: hoe spannend is het om je toilet met het water van de bovenburen door te trekken. Er is in Vlaanderen nog nooit een campagne voor nodig geweest.

Hoe zit het met onderhoud?
Beton breekt micro-organismen beter af dan kunststof. Regenwater uit kunststof tanks kan soms wat stinken, net als oud water stinkt door rotting van micro-organismen. Omdat je er überhaupt niet bij kan, is Mijn Waterfabriek redelijk fel tegenstander van waterzakken in de kruipruimte, omdat de waterkwaliteit daarin achteruit kan gaan.

Filters moeten 1x per jaar worden vervangen. Dat kost € 12 en dat kun je zelf. Twee keer per jaar moet je het filter in de regenwatertank controleren en handmatig schoonmaken. De pomp kost 50 kWh per jaar. De rest is onderhoudsvrij. De tanks moeten 1x per 2 tot 5 jaar gereinigd. In de praktijk wordt dit niet vaak gedaan, ook niet in Vlaanderen. Bedrijven hebben vaak een onderhoudscontract.

Kan zo’n zuiveringssysteem kapot?
Als een microfilter of ultrafilter vol of vies is, komt er gewoon geen water meer doorheen, dat is je bewaking. Actief kool raakt na verloop van tijd verzadigd en moet dan vervangen worden. Een ultrafilterfilter en de UV-lamp tegen micro-organismen moeten 1x per jaar gecontroleerd.

Gelden er ook eisen voor de zeep voor wasmachines en douchen voor grijswaterrecycling?
Geen chemicaliën als chloor en liefst geen synthetische zeep want dat belemmert de zuivering. Zelfs microplastics die als scrubbers worden gebruikt worden als ze groter zijn dan 0,02 micrometer afgevangen. Kleinere deeltjes slippen er door. In de rioolzuiveringsinstallatie gebeurt daar ook nog niet veel mee.

Zijn er initiatieven om het toch vrij heftig materiaalgebruik bij betonnen regenwatertanks naar beneden te krijgen?
Eigenlijk niet veel, behalve dat gerecycled beton een lagere milieubelasting heeft. Biologisch afbreekbare plastic wil je natuurlijk niet, en van biobased is niks bekend.

Zijn er subsidies voor dit soort systemen want bewoners willen vaak niet investeren en de businesscase voor projectontwikkelaars staat ook onder druk?
Tien procent van de consumenten is intrinsiek gemotiveerd, de rest laat zich leiden door gemak, genot en gewin. Gewin is er niet, want water is spotgoedkoop. Watervriendelijk bouwen zal toch gaan plaatsvinden want de drinkwaterbeschikbaarheid is niet langer te garanderen. De aanpassing van de Bbl zal een dwang geven. Toiletspoeling met regenwater zal vermoedelijk binnen twee tot drie jaar worden verplicht.

Mag je de regenwatertanks bij het waterbergend vermogen van het perceel optellen?
Jazeker. Een tank van 6000 liter voor een dak van 60 m² verlaagt de overstort van het riool van 48 m³ naar 3 m³ en overstort bij piekbuien wordt gedempt van 3 m³ per dag naar 1,4 m³. Zie ook deze expertpaper.

Download de presentatie van Johan Bel

Meer info en voorbeelden vind je op mijnwaterfabriek.nl/projecten
Meer antwoorden op vaak gestelde vragen via mijnwaterfabriek.nl/kennisbank