Dakregie voorkomt lekkende multifunctionele daken

Er bestaan intussen fraaie collectieve daken, maar in de praktijk gaat het niet zelden mis, met hoge herstelkosten tot gevolg. Hoe voorkom je lekkages? Praktische tips van Erik Steegman, Accountmanager & Sales bij Kiwa BDA Advies en Testing.

Een dak is allang niet meer het pannendak of het platte dak met grind dat maakt dat bewoners het droog houden. De laatste jaren is een kleurrijk daklandschap ontstaan waarop zeer uiteenlopende functies een plaats vinden. Het begon dertig jaar geleden met extensieve lichtgewicht groene daken, eerst met sedum, maar tegenwoordig als ‘biodivers’ dak ook met (inheemse) planten, heesters, bomen en zelfs hele bossen.

Top 5 do’s en dont’s lekvrije multifunctionele daken

• De aanbesteding moet op de schop. Er moet ‘resultaatgericht’ worden samengewerkt vanuit een bouwteam met alle disciplines voor de aanleg van een collectief dak.
• Het bouwteam bepaalt vooraf de functies en beoordeelt de risico’s. Wijzigingen op ontwerp tijdens de uitvoering zullen extra kritisch bekeken moeten worden.
• Controleer in DO fase de technische details van architect en bouwbedrijf. En bouw tijdens de uitvoering van iedere afzonderlijke discipline controlemomenten in.
• Deze inspectie kost uiteraard geld, maar staat niet in verhouding tot de kostenpost van een lekkage na oplevering. Voorkomen is beter dan genezen!
• Volg een cursus ‘dakregisseur multifunctionele daken’ (opleiding via BDA dak-en gevelopleiding). De dakregisseur heeft vanaf het begin zitting in het ontwerpteam.

Voorts is vanwege de klimaatverandering vasthouden van water vereist om wateroverlast op straat en in het rioolstelsel tegen te gaan (en droogteperioden beter door te komen). Dan hebben we het over blauwe daken, of waterretentiedaken. Uiteraard worden de daken benut voor PV-panelen die steeds meer woningen van duurzame elektriciteit voorzien. We spreken dan van gele daken. Rode daken is de naam voor sociale daken, die voor meer cohesie tussen omwonenden zorgen, zoals een gezamenlijke moestuin en picknickbank of kinderspeeltoestellen met hele sportdaken als ontmoetingsplek.

Er vinden ook steeds meer combinaties plaats van deze nieuwe functies op daken plaats, geel-, groen- en blauwe daken, met hier en daar een streepje rood. Het KAN Platform heeft hierover onlangs de factsheet Collectieve binnentuinen in hoogstedelijk gebied uitgebracht, met aandacht voor ontwerp, toegankelijkheid en beheer.

De nieuwe ontwikkelingen vergen wel een andere aanpak op het dak. Wil je water vasthouden dan moet de opstand op de dakrand voldoende hoog zijn om water te bergen. De dakconstructie moet voldoende draagkracht hebben om al die nieuwe functies te faciliteren. ‘De verschillende disciplines als dakdekker, hovenier en installateur zouden veel beter kunnen samenwerken. Er moet meer gekeken worden naar een integrale dakkwaliteit’, zegt Erik Steegman, dakexpert van KIWA-BDA in Gorinchem.

Want ondanks de nobele doelen en alle voordelen gaat het nog vaak fout. ‘Ik zit in de ellende, want ze komen bij mij als het misgaat’, verzucht de expert. Hij toont foto’s van een loodbekleding die volgens de voorschriften op een hoogte van 20 centimeter is aangebracht, maar waar een hovenier vervolgens 40 centimeter substraat aanbrengt voor heesters. In een ander geval worden tegels geplaatst op 60 centimeter opgespoten lava drainagelaag. ‘Het was wel mooi gelijk met de instap voor de woningen, zodat bewoners uit de uitschuifpui het dak kunnen bereiken, maar veel te hoog voor de bouwkundige details vanuit de gevel. De ventilatiesleuven voor de spouwmuur met daaronder de loodafwerking zijn volledig dicht gezet.’

Een ander beeld toont een lantaarnpaal die niet op een betonnen voet staat maar direct gemonteerd is dwars door de dakbedekking heen. ‘Iedere discipline doet waarvoor hij opdracht heeft en overlegt niet met elkaar. Zonnepanelen die door de installateur na oplevering van de daktuin op een te laag onderstel worden gezet waardoor geen ruimte wordt gemaakt voor de begroeiing eronder terwijl er hogere onderstellen bestaan, specifiek ontwikkeld voor verkoelende groendaken om het rendement te verbeteren.

Steegman: ‘Of neem de aanleg van een simpele daktuin, waarbij het substraat diende om een losliggende dakbedekking, conform de NTA 8292 op zijn plaats te houden. ‘Je had mij niet verteld dat het een losliggende dakbedekking is’, zei de hovenier tegen de dakdekker nadat de tuin ingericht er al op lag. Samen constateerden zij dat er meer gewicht aan substraat moest worden toegepast, terwijl dit hogere gewicht van de extensieve begroeiing constructief niet mogelijk is’. Kortom: knullige fouten door te weinig communicatie. En nog een voorbeeld: bij de aanleg van een retentiedak in Amsterdam snijdt het hulpje van de hovenier de beschermdoeken voor het waterretentiedak op maat met de dakbedekking als ondergrond. Steegman: ‘U raadt het al: het waterretentiedak loopt leeg via de plafonds van het net gerenoveerde kantoorgebouw.’

In veel gevallen worden door ons lekkages geconstateerd die zijn ontstaan tijdens of net na de bouwfase, zegt Steegman. ‘In sommige gevallen leidt dat al een jaar na oplevering tot rotte vensterbanken en onverkoopbare of onverhuurbare woningen. Wat kost dat allemaal achteraf?’

Meer afstemming vooraf nodig
‘De dakdekker komt op het allerlaatste moment van het bouwproces in beeld om een waterdicht dak te maken’, zegt Steegman. Dakdekker, hovenier en PV-installateur werken nagenoeg onafhankelijk van elkaar en hebben geen van allen de details vanuit een bouwteam doorgesproken. ‘We beseffen te weinig dat als de functies van het dak worden uitgebreid ook de diverse bouwdisciplines zich moeten instellen op de nieuwe situatie. Er moeten vooraf in het proces veel meer afspraken met elkaar gemaakt worden. Er gaan ook zaken mis omdat verantwoordelijkheden uit elkaar worden getrokken, vooraf, of tijdens de bouwfase. Bouwkundig architect en bouwer zijn verantwoordelijk voor de waterdichte laag en vaak is een ander dan weer verantwoordelijk voor de inrichting van de ruimte op het dak. Gaandeweg het bouwproces wordt het ontwerp via een landschapsarchitect gepresenteerd waardoor de bouwkundige details niet meer aansluiten op de inrichting van de ruimte.’

Veel problemen vinden hun oorzaak in het fenomeen dat ook op ander terreinen tot veel bouwschade leidt, aldus Steegman. ‘De aanbesteding is helaas nog te vaak op de laagste prijs gericht, waardoor gaandeweg steeds meer wordt beknibbeld op de uitvoering. Goedkoop, goedkoper en goedkoopst vanuit iedere afzonderlijke discipline (waterdichting, inrichting en installatietechnieken) op het dak. En dat is nog al te vaak duurkoop.’

Steegman ziet veel minder defecten bij projecten waarbij ontwikkelende bouwbedrijven zijn betrokken, zoals megaprojecten als Wonderwoods in Utrecht. Een continue stroom van overleg en duidelijkheid over wat wél kan, en het aangeven tussen de bouwpartners hoe het niet wordt uitgevoerd, is hier het positieve resultaat van een juiste integrale dakkwaliteit.’

Integrale dakkwaliteit
Erik Steegman wijst nog op een ander manco. ‘De regels, voorschriften of vakrichtlijnen van dakdekker, hovenier en installateur worden door de afzonderlijke (branche)organisaties opgesteld maar worden vaak niet met elkaar afgestemd. De VBB-FLL-norm die gebruikt kan worden door de BRL Groenkeur gecertificeerde hovenier beschrijft niet de eisen op het gebied van de dakbedekkingsconstructie bij multifunctionele daken. Deze staan weer in de Vakrichtlijn voor gesloten dakbedekking 2018 (herziening 2024) en wordt alleen gehanteerd door de BRL 4702 gecertificeerde dakdekker. En de gecertificeerde zonnepanelen installateur hanteert de eisen en richtlijnen vanuit de NEN-7250.’

In de nieuwe werkgroep Integrale Dakkwaliteit van het Nationaal Dakenplan wordt sinds november 2023 getracht om de richtlijnen voor dak- en isolatiemateriaal, groensystemen en energiesystemen te koppelen. Dit alles moet uitmonden in een volledig gecombineerde ‘vakrichtlijn multifunctionele daken’. Deze richtlijn wordt gevolgd door de opgeleide dakregisseur multifunctionele daken die het bouwteam aanstuurt vanuit opdrachtgever, architect, bouwbedrijf, dakdekkersbedrijf, installateur en hovenier.

Tekst: René Didde
Beeld: Erik Steegman