‘Drinkwaterbesparing? Nederland ligt een lichtjaar achter op België en Duitsland’

Verslag van het KAN-Café met Fred Prins (GEP Watermanagement) – door René Didde

‘Gek van water’, regenwater in het bijzonder, noemt hij zich. Fred Prins woont op Goeree Overflakkee en rekent de zware winterstormen tot zijn mooiste natuurmomenten. ‘Je wordt gezandstraald en kunt leunen tegen de wind. Ik zie de oerkracht van de natuur tekeer gaan tegen door mensen gemaakte zeeweringen’, zegt hij tegen KAN-cafébaas Coen van Rooyen, in het dagelijks leven directeur van WoningBouwersNL.

Met zijn bedrijf GEP Watermanagement leveren Prins en zijn medewerkers een waaier van technische systemen als filters, putten, tanks en pompen. Allemaal met als doel regenwater beter te benutten, bijvoorbeeld als toiletwater. Ook kan douchewater gerust nog een tweede keer gebruikt worden om de WC te spoelen of in de tuin te infiltreren.

Want door de klimaatverandering wordt het steeds duidelijker dat ons watersysteem op zijn grenzen is gestuit. ‘Het rioolstelsel kan de piekbuien niet meer aan en tegelijk hebben we op andere momenten een tekort aan vooral drinkwater’, aldus Prins. Drinkwaterbedrijven waarschuwen vaak dat ze nieuwe woningen niet van drinkwater kunnen voorzien.

De lessen van Fred Prins

• Volg de regendruppel en vang op dak en direct om het huis op in putten, tanks en zakken;
• Er is niet één oplossing of een vaste prioritering: het is maatwerk dat per locatie verschilt;
• Vergroenen is altijd goed;
• Het blauwe spoor is in de bouw belangrijker om mee te ontwerpen dan het groene spoor, zonder water gaan planten dood;
• Drinkwater zou boven de staffel van 50 liter per persoon per dag veel duurder moeten worden om hergebruik van water voor toiletspoeling te stimuleren;
• De hoogte van de rioolheffing moet worden gekoppeld aan het drinkwaterverbruik, zoals in Duitsland;
• De combinatie van watersysteem en energiesysteem in een grondgebonden woning kan voor € 28.000 en dan ben je gelijk van het gas af.

Het is een paradoxale situatie, zegt Fred Prins. ‘In de zomer hebben we te weinig water en in de winter, zoals de afgelopen maanden, is er teveel water. De klimaatverandering maakt dat deze verschillen alleen maar extremer worden. Door de stijging van de temperatuur zal er meer zeewater verdampen en boven land uitregenen. Bovendien neemt warmer water meer volume in en ook dit gaat bij dragen aan zeespiegelstijging.’

En in grote delen van Nederland neemt de beschikbaarheid van drinkwater af. ‘Noordoost Groningen, Twente, West-Brabant en Utrecht staan in 2030 al droog.’ Wie een kaart met de bouwopgave van Nederland over de toekomstige watertekorten legt, schrikt helemaal. 

Zorgwekkend, maar reddeloos verloren zijn we niet, zegt Prins. Er zijn tal van oplossingen om deze situatie om te buigen. ‘We moeten het regenwater opvangen en opslaan’, houdt hij de grote hoeveelheid deelnemers aan dit KAN-Café voor. ‘Volg de regendruppel. Die valt op het dak. Dat is in grote steden met schaarse ruimte een uitstekend oppervlak om regenwater op te vangen. Het is een relatief dure optie, maar er is in de stad nu eenmaal weinig ruimte. De kavels zijn klein en duur.’ In de Doelen in Rotterdam kan het ‘blauwe dak’ 20 tot 40 centimeter opvangen. ‘Als de buienradar een piekbui ziet aankomen, wordt de hele watervoorraad preventief geloosd.’ In het buitengebied is het anders. ‘Daar is meer ruimte en zijn wadi’s een uitstekend middel om water op te vangen en in de bodem te infiltreren. Ook kunnen tanks en ‘zakputten’ in de bodem of zakken in de kruipruimte water opvangen.’

Nieuw exportproduct
Het is wel zaak om er niet alleen over te praten maar nu snel maatregelen te nemen. ‘Dan kunnen toekomstige generaties niet alleen over voldoende water beschikken, maar kunnen de maatregelen ook een nieuw exportproduct worden, want elders in de wereld zijn er nog grotere waterproblemen.’

De overheid zorgt met succes voor zee-keringen als dijken en duinen. Projecten als Ruimte voor de rivieren zorgden tot nu toe dat bijna niemand natte voeten had na de zondvloed van de laatste maanden. Ook bleef de watersnood van 2021 in Valkenburg zonder menselijke slachtoffers. In de haarvaten van het watersysteem gaat het echter minder goed. ‘Bijvoorbeeld moet er meer waterbergend vermogen komen direct om de regenpijp, om droogte én wateroverlast tegen te gaan. Dus waterberging op het dak (blauwgroene daken), buffers om regenwater in de grond te infiltreren (groene oplossingen) en hergebruik van regenwater voor toiletspoeling (‘grijze’, gebouwoplossingen).’

Een prioritering in oplossingen heeft Fred Prins niet. ‘Het is puzzelwerk en verschilt per locatie. Op de Utrechtse Heuvelrug is infiltratie in de (zand)grond zinvol, in de Zeeuwse klei is het waardeloos. Maar vergroenen is altijd goed, ook tegen hittestress.’ Ontwerpers moeten dus uitgaan van de bodemgesteldheid, het grondwaterpeil en de beschikbare ruimte. Ook de (kinder- en verkeers-)veiligheid is een aandachtspunt. ‘Je wilt niet dat een kind in zo’n waterput valt of een auto een tank onder de oprit in elkaar drukt.’

Mooie en leerzame projecten
Trots is Prins dat zijn bedrijf GEP heeft bijgedragen aan bekende projecten als Boijmans Van Beuningen in Rotterdam en The Edge en Circle in Amsterdam. Er zijn ook projecten zoals de Trudotoren in Eindhoven waar we veel van kunnen leren, meldt de specialist. ‘Op zeventig meter hoogte blijkt het watergebruik van de bomen in de balkonbakken door verdamping op droge dagen enorm. Het watertoevoersysteem is daar sinds kort aangepast. Er liggen daar vier putten van elk 20.000 liter waarop het dak afwatert. Maar die zijn in een mum van tijd leeg waarna het systeem overschakelt op drinkwater. Dus men verkeert in de veronderstelling dat het allemaal ‘groen en duurzaam’ is maar feitelijk verbruiken ze extreem veel meer drinkwater dan de bedoeling: ‘ik heb hiervan geleerd dat het blauwe spoor in de bouw belangrijker is om mee te ontwerpen dan het groene spoor’.

Wetgeving
Vanuit de levendige chatbox komen verschillende opmerkingen, zoals de ontwikkeling dat institutionele beleggers meer beplanting en halfverharding in en om rond gebouwen vragen in verband met hittestress. Ook de opmerking dat er nog steeds geen wetgeving is die hergebruik van regenwater of douchewater (grijs water) verplicht, wordt volledig onderschreven door Fred Prins. ‘Nederland ligt een lichtjaar achter op België en Duitsland. In België is er keiharde regelgeving voor een bouwvergunning die opslag van 7500 liter regenwater verplicht om hergebruik als toiletspoeling. Alle huizen samen vormen een gigantisch bassin.’

Duitsland pakt het hergebruik meer aan via financiële prikkels. ‘De gebruikte hoeveelheid drinkwater is de basis voor je rioolbelasting. Als je dus douchewater hergebruikt in tuin of toilet, bespaar je op drinkwater èn op je rioolbelasting.’

Van de 130 liter die elke Nederlander dagelijks gebruikt, is slechts 7 liter voor voedsel en drinkwater. De 40 liter voor douche en vaatwasser zou ook nog goedkoop mogen, maar de 80 liter voor toiletspoeling zouden we duurder moeten maken

Hoewel Prins de vraag of dergelijke maatregelen zich terugverdienen ‘typisch Nederlands’ vindt (‘mensen vragen nooit of een keuken of badkamer zich terugverdient’), denkt hij dat de waterbesparingssystemen zich onder de huidige omstandigheden in Nederland nooit terugverdienen. ‘In Duitsland dus wel, en daar moeten we in Nederland ook naar toe. De prijs van drinkwater is bovendien te laag. Politici leven onder een steen. Het watersysteem moet veranderen. Van de 130 liter die elke Nederlander dagelijks gebruikt, is slechts 7 liter voor voedsel en drinkwater. De 40 liter voor douche en vaatwasser zou ook nog goedkoop mogen, maar de 80 liter voor toiletspoeling zouden we duurder moeten maken.’

Regenwatertank als energiebron
Maar een regenwatertank kan ook op een andere manier waarde toevoegen. Beschouw water eens als energie, betoogt Prins. ‘Benut de temperatuur van het water in je regenwatertank. In de zomer kun je koelen met je warmtepomp en water van 11 graden uit je waterput. En in de winter voor verwarming. Op die manier heb je wél een terugverdientijd.’

Hergebruik van regenwater mag in Nederland alleen ‘achter de watermeter’, dus op het perceel worden genomen. Dan is de kans op fouten en problemen met de volksgezondheid het minst groot. Fred Prins’ woning heeft in de voortuin én achtertuin twee tanks van 7000 liter, een energiesysteem met zeven (zelfgemonteerde) PVT-panelen en een warmtepomp. Totale kosten voor deze gecombineerde infrastructuur: € 28.000. Is dat veel geld? ‘Jawel, maar het is geen hobby voor de rijken. Je kunt duurzame leningen krijgen bij de gemeente en dan betaal je 1,4% rente op een geleend bedrag van € 25.000. Je bent dan ook meteen van het gas af.’

Stel een waterdictator aan die vooral door de ogen van onze kleinkinderen kijkt en vetorecht heeft

Op Coen van Rooyen’s traditionele slotvraag om een dringend advies voor het nieuwe kabinet, antwoordt Fred Prins dan ook onvervaard: ‘stel een ‘waterdictator’ aan, zeg maar een soort Deltacommissaris die vooral door de ogen van onze kleinkinderen kijkt en vetorecht heeft. We willen nu in een heel dichtbevolkt landje wonen, werken, recreëren en daar moet dan ook nog ruimte zijn voor natuur, industrie en landbouw. En nu komt daar ‘ineens’ een grote opgave voor waterberging bij. We zien dan dat er in Nederland gepolderd gaat worden, met ‘een beetje van alles’ tot gevolg. Zo staat er bij mij thuis, 1,5 meter onder de zeespiegel, een natura 2000 bord voor de deur, klaagt de bevolking dat er te weinig gebouwd wordt, hebben we een opgave voor veilige dijken en er zijn bevers die niet afgeschoten mogen worden omdat die ook welkom moeten zijn. Kortom: daar zou iemand moeten zijn die met een veto een eenduidige richting aan geeft zodat we in de toekomst niet schaakmat komen te staan.’

Het volgende KAN-café vindt plaats op donderdag 11 april, 13.00-14.00, met Marco van Es (Bac2Nature) over de wondere wereld van microben en hun invloed op de menselijke gezondheid