Verkiezingsuitslag zit een groenere stad niet in de weg

Verslag van de plenaire introductie van het Congres Natuur en Water KAN in de Stad op 23 november in Ede, door René Didde.

Het is de dag na de Tweede Kamerverkiezing die een aardverschuiving in de politieke verhoudingen in Nederland veroorzaakt, en dat is bij binnenkomst in de Mauritskazerne in Ede het gesprek van de middag. Meer dan 170 mensen komen samen voor het Congres Natuur en Water KAN in de Stad.

Veel mensen maken zich deze middag zorgen. Zal de eclatante overwinning van de PVV de natuurambities, de verduurzaming en het klimaatrobuust maken van de gebouwde omgeving in Nederland frustreren? Dagvoorzitter Coen van Rooyen, directeur van WoningbouwersNL en tevens freelance kroegbaas van het maandelijkse KAN-café, houdt de moed erin en zoekt hoop. ‘Een zesde van de kiezers stemde op GroenLinks-PvdA. Zij vinden de aandacht voor klimaat een goed verhaal.’ En als je er nog de zetels van andere klimaatvriendelijke partijen bij optelt, dan is het een kwart van de kiezers.

‘Dat eveneens een kwart van de kiezers zich schaart achter iemand die het Klimaatfonds door de plee wil spoelen, wil niet zeggen dat er niks meer gebeurt’, houdt Van Rooyen de zaal voor. ‘De gemeenten, en niet het Rijk, maken bestemmingsplannen. De openbare ruimte is het domein van landschapsarchitecten. De verdichting en vergroening van de bebouwde omgeving, natuur en water in de stad: dat doen jullie! Dat is mijn hoop. Jullie zijn en blijven aan zet!’

Vanmiddag staat de opgave centraal om natuur en vooral water in de stad meer te ontwikkelen. Deze middag is mede georganiseerd door SIGS, dat staat voor ‘succesvol implementeren van groene stadsontwikkeling’ en Ecosysteem Stad, twee netwerken vanuit Wageningen University & Research (WUR).

De Groene Stad van de Toekomst
De eerste keynote speech wordt gegeven door Onno Dwars (CEO Ballast Nedam Development). Ook Onno Dwars is er de man niet naar om zijn dromen en idealen door verkiezingen te laten dwarsbomen. ‘Voor het realiseren van een groene stad van de toekomst zijn we helemaal niet zo afhankelijk van de Tweede Kamer’, zegt Dwars. Hij trekt een parallel met energie-neutraal bouwen. ‘Dat was aanvankelijk voor de politiek helemaal niet interessant. Toch hebben we door stug door te werken vanaf 2008 het spel veranderd. Woningen zijn bijna energieneutraal tot energieleverend geworden. Die spelregels werken goed en zijn niet meer terug te draaien.’

Voor het realiseren van een groene stad van de toekomst zijn we helemaal niet zo afhankelijk van de Tweede Kamer

Het toont hoe idealen en drijfveren door sterke praktijkvoorbeelden en kennisontwikkeling gestaag sterker worden in de maatschappij. Zo moet het ook gaan met het werken aan een groene omgeving, betoogt Onno Dwars. ‘Want een groene omgeving wordt energiepositief – de bebouwde omgeving gaat meer energie opwekken dan het energie verbruikt. De groene omgeving wordt bovendien CO2-positief – de materialen in de gebouwen leggen meer CO2 vast dan ze tijdens de productie en fabricage ervan uitstoten. ‘Eén nieuwe miljoen woningen kunnen 30 Megaton CO2 vastleggen. Dat is bijna de helft van 68 Mton die Nederland jaarlijks uitstoot.’

Dit kan ook een nieuw verdienmodel betekenen voor boeren die bijvoorbeeld isolatievezels gaan telen. ‘De Nederlandse vlag kan weer normaal hangen, met de tekst ‘Made in Holland’. De groene omgeving betekent bovendien een preventie in de zorg, want groen is gezonder.’

En tenslotte is een groene omgeving natuurinclusiever. ‘En dat is hard nodig’, zegt Dwars, die de aanwezigen vraagt allemaal op te staan. Bij sheets met percentages van afname van diersoorten, laat hij een kwart van de zaal gaan zitten als symbool voor 24% uitsterven in Europa, de helft wegens 45% uitsterven in Oceanië. In Zuid-Amerika is zelfs 94% van de soorten verdwenen.

Al snel schakelt Dwars door naar sprankels van hoop, zoals het recente Manifest Bouwen voor de Natuur dat vergezeld werd van een petitie met 15.000 handtekeningen. Nestkasten bij nieuwbouw wordt in juli ‘24 verplicht in het Bouwbesluit. Er is een Klimaat-maatlat de maak. En wat ook helpt in de barre politieke tijden is benadrukken dat groen de waarde van vastgoed verhoogt, zoals blijkt bij de woningen rond de overkluisde A2 in Maastricht. ‘Dat is een ongekende waarde.’

En er is meer. ‘Woonstraten worden leefstraten. Elk gebouw wordt een ecoduct, zelfs in Amsterdam, waar ze een Hoofdgroenstructuur als een kans zien. Twintig tot dertig procent minder bestrating kan vrijwel overal in Nederland. Dat is goed tegen de wateroverlast en het scheelt nog geld ook. En in Utrecht wordt de 3-30-300 regel toegepast bij de bouw van de zeer verdichte Carthesius-driehoek’, wervelt Onno Dwars door. ‘Elke woning heeft uitzicht op minstens 3 bomen, 30 procent van het oppervlak heeft een bladerdek om hittestress tegen te gaan en binnen 300 meter ben je in een park.’

En laten we ook naar het buitenland kijken. ‘Parijs gaat de auto eruit gooien en de beroemde radialen vergroenen. Hoe gaaf is dat? In Canada geldt groen als een medicijn. Hoofdpijn, stress? Daar zeggen ze ‘ga eens een paar dagen de natuur in’. Groen wonen kan daarmee hetzelfde betekenen als het rioolstelsel rond het jaar 1900’, besluit hij. ‘We gaan vijf jaar langer leven en gezonder oud worden.’

Het betoog van Onno Dwars geeft de zaal en Coen van Rooyen hoop. ‘Als Omtzigt vakministers zoekt, ben je dan beschikbaar?’, vraagt hij. ‘Nee’, zegt Dwars resoluut. ‘Mijn vrouw wil niet dat ik in een auto met gepantserd glas moet rondrijden.’ Maar hij heeft wel een tip voor de toekomstige ministers. ‘Koppel kennis van groen aan de financiële wereld. De AFM waarschuwde onlangs huizenkopers voor overstromingsgevaar en verzakking.’

Van Egocentrisch naar Ecocentrisch
De tweede keynote speech wordt gegeven door Matthijs Schouten (Wageningen Universiteit en Staatsbosbeheer). Ook de natuurfilosoof, tevens Boeddhistisch leraar, gaat in op de verkiezingsuitslag. ‘Misschien moet het maar eens gebeuren, deze clash’, begint hij. ‘De mens is een biologisch wezen dat veiligheid zoekt en in gemeenschap leeft. Wij zijn gedreven door zowel altruïstische als egocentrische eigenschappen. We leven van crisis naar crisis in dit antropocene tijdperk, en nu crashen onze drijfveren als door een centrifugale kracht.’

Een andere, typisch menselijke eigenschap is dat we heus wel weten dat het klimaat verandert, met zijn weersextremen en zeespiegelstijging. Het is de bekende reactie van een struisvogel. ‘Uit angst en onzekerheid ontkennen ze het probleem en willen mensen terug vluchten in een veilig verleden.’

Matthijs Schouten ziet nog meer reacties. Hij onderscheidt vier categorieën mensen. ‘Degenen die vinden dat we laat zijn en geen kinderen durven te nemen, zoals sommige van mijn studenten. Ik noem ze de fatalisten. Je hebt ook de mensen die reageren met ‘na ons de zondvloed’. Drie keer per jaar naar Ibiza. Dat zijn de hedonisten. De derde categorie denkt dat we er wel iets op vinden, de technologen.’ En ten vierde zijn er de post-humanisten, die vinden dat we moeten herzien wie we zijn. Met name onder jongeren is deze groep enorm groeiende’, weet Schouten.

Ons werk- en leefpatroon klopt alleen maar in het weekend, wat cognitieve dissonantie heet

In het wereldbeeld van Aristoteles is er een hiërarchie van mineralen tot ongewervelden en via gewervelden naar de mens aan de top. Want alles dient om de mens te voeden, de heerser en eigenaar van de wereld, zo was de gedachte. ‘Dit egocentrische wereldbeeld is aan het schuiven naar het besef dat de mens onderdeel is van de natuur. ‘Dus een meer ecocentrisch wereldbeeld, via rentmeester en partner naar participant in de natuur’, doceert Schouten. ‘Dat we echt niet meer dan een onderdeel zijn van de natuur, weten we ons nog niet helemaal eigen te maken. We vliegen nog en eten nog teveel vlees, dus ons werk- en leefpatroon klopt alleen maar in het weekend, wat cognitieve dissonantie heet.’

De comparatieve filosofie van de Belgische filosoof en sinoloog Ulrich Libbrecht kan helpen om de gewenste levenswijze meer te verinnerlijken, vertelt Schouten. ‘Kijk, je kunt antwoorden op de vraag ‘beschrijf mij je geliefde’ met ‘ze is 1,70 meter en ze is blond’ of ‘hij heet Hans, hij is knap en weegt 80 kilo’. Maar je kunt ook zeggen ‘als mijn geliefde glimlacht, gaat de zon schijnen’. Alle registers, hart en hoofd, emoties en rede, komen samen. Dat is een andere werkelijkheid, eentje van mystiek en diepe verwondering.’

En die dimensie, dat ‘tweede register’, moeten we zien toe te voegen, aldus Matthijs Schouten. ‘Natuurinclusief – een vervelend woord, overigens – is goed voor onszelf, maar het drukt ook de rijkdom en de grote sympathie voor het leven uit. Dat we deel zijn van een groter geheel, en niet alleen in het weekend.’

In lezingen en colleges met studenten vraagt Mattijs Schouten vaak twee minuten stil te zijn en de ogen te sluiten, om bewustzijn te krijgen voor het uitsterven van alle diersoorten. Dan ervaar je het wonder van het bestaan, je voelt deel van de symfonie van het leven.’

Na Matthijs Schoutens rede breekt de zon door in de zaal.

Download de presentatie van Onno Dwars
Download de presentatie van Matthijs Schouten