In hoeverre is ’tuingeluk’ maakbaar?

In de Schoolstraat in Zuilichem heeft Woonstichting De Kernen twaalf zeer energiezuinige huurwoningen mét groene tuinen ontwikkeld. In samenwerking met aannemer Tankens, Gemeente Zaltbommel, de Tuinen van Appeltern en de bewoners is een toekomstbestendig resultaat behaald. Zowel de woningen als de tuinen zijn duurzaam en groen.

Marijke Hoogeland (communicatieadviseur van De Kernen): “Huis en tuin zijn onlosmakelijk verbonden. Vergroenen is goed voor gezondheid en welzijn. Daarbij is leefbaarheid voor ons een belangrijk thema. Maar waarom is de tuin dan toch altijd een sluitpost? Hier wilden we dat anders doen, temeer omdat we hier zeer energiezuinige woningen (NOM) aan het bouwen waren”. Peter Meeuwsen (projectleider bij De Kernen): “We definiëren het gebouw én de tuin. De tuin hoort bij het plan. In het verleden was dat nooit zo; er lag geen beleid aan ten grondslag. We zien dit project dus als pilot.”

De Kernen is een kleine woningcorporatie met ruim vijfduizend woningen in bijna veertig dorpen van de gemeenten Druten, Maasdriel, West Betuwe, West Maas en Waal, Wijchen en Zaltbommel. De twaalf woningen in de Schoolstraat in Zuilichem zijn vervangende nieuwbouw: ongeveer de helft van de bewoners woonde er al. Het project bestaat uit zes seniorenwoningen en zes eengezinswoningen.

Wensen van bewoners
Maar hoe pak je het aan? Hoe maak je de tuinen natuurvriendelijk en klimaatadaptief en hoe hou je dat betaalbaar en onderhoudsvriendelijk? Ben van Ooijen, directeur van het tuininspiratiepark De Tuinen van Appeltern is gevraagd mee te denken: “Het begint ermee, dat je gelijk optrekt met de wensen van de toekomstige bewoners. We hebben een avond belegd en uitleg gegeven. We hebben laten zien wat de meerwaarde van een groene tuin is. Iedereen kon zijn wensen kenbaar maken en meedenken. Vervolgens moet je zorgen dat het praktisch wordt. Met als uitgangspunt: zo min mogelijk bestrating en zoveel mogelijk groen.”

De vier basisvoorwaarden voor tuingeluk: niet te veel verharding, ruimte voor privacy, gevarieerde beplanting en niet meer onderhoud dan je zou willen.

Vier basisvoorwaarden voor tuingeluk
Voor de woningen in Zuilichem heeft Van Ooijen de zogenoemde ‘Alegro tuin’ als basisconcept gebruikt. Bij een Alegro tuin wordt uitgegaan van ‘De vier basisvoorwaarden voor tuingeluk’: niet te veel verharding, ruimte voor privacy, gevarieerde beplanting en niet meer onderhoud dan je zou willen. Dit is vertaald in een pakket met vijf bouwstenen: een uniforme aanpak van verharding met 80×80 tegels, daarnaast halfverharding met Padvast, randbeplanting in haagvorm, pakketten met beplanting en een boom. Met die vijf bouwstenen is voor iedere tuin een ontwerp gemaakt. Van Ooijen: “Daarbij hebben de bewoners suggesties aangedragen en die hebben we zo goed mogelijk in het ontwerp verwerkt.”

Groene gedachte slaat niet overal aan
De tuinen zijn daarna in opdracht van De Kernen aangelegd door een hoveniersbedrijf. Deze heeft de verharding aangebracht en de hagen geplant. De gemeente Zaltbommel heeft voor iedere tuin een boom gegeven en de tuin is verder met goede tuinaarde opgeleverd. De bewoners moeten zelf aan de slag met de beplanting. Dat laatste lukt niet overal, erkent Van Ooijen: “De één doet het fantastisch, maar er zijn ook mensen die dat niet kunnen of willen.” Hoogeland: “Sommige bewoners vinden het te duur, anderen zijn fysiek misschien niet in staat om in de tuin te werken. Maar er is soms ook een gebrek aan kennis. Niet iedereen weet waar ze moeten beginnen.” Van Ooijen: “Veel mensen hebben simpelweg nooit ervaren wat een groene tuin voor je kan betekenen. Het was daarom misschien beter geweest als we de beplanting ook hadden geregeld.”

Veel mensen hebben simpelweg nooit ervaren wat een groene tuin voor je kan betekenen.

Zoeken naar ambassadeurs
Hoogeland: “Het is een andere aanpak en daar moet je de bewoners bij betrekken. Dan moet je beginnen bij de mensen die graag willen. Misschien hadden we hen in dit project nog meer als ambassadeur kunnen gebruiken. Dat is een les voor de volgende keer.” Van Ooijen: “Het is heel belangrijk om bewoners mee te nemen in het proces en duidelijkheid te geven. Ook wat het financieel voor hen betekent. Wat wordt er straks van je verwacht?” Meeuwsen: “Bij nieuwe projecten moeten we dat veel eerder meenemen. Biodiversiteit en klimaatadaptatie moeten in het Programma van Eisen staan. Dan kan iedereen ermee aan de slag, ook de stedenbouwkundige en de architect.”

Grondwerk en hagen grootste kostenpost
De meerkosten voor realisatie van de tuinen waren in dit project ongeveer 5.000 euro per woning. Het tuinontwerp is als bijlage bij de huurovereenkomst gevoegd en daarin staat ook de onderhoudsplicht van de bewoners omschreven. Bewoners mogen niet zomaar iets veranderen. Hoogeland: “Maar je kunt niet alles in geld uitdrukken. De groene omgeving zorgt voor woonkwaliteit en welzijn. Dat werkt preventief. Als een buurt of een dorp leefbaar is, is dat een aantrekkelijke plek om te wonen. En dat doet uiteindelijk ook iets met de vastgoedwaarde.”

Toekomst
De Schoolstraat in Zuilichem dient als een pilot. De leerpunten die hieruit voortkomen neemt De Kernen mee naar volgende projecten. Hoogeland: “Ook bij mutaties kijken we hoe de tuin er dan bij ligt. Als een tuin te versteend is, nemen we het nieuwe tuinconcept direct mee.”

Belangrijke inzichten

• De woonruimte bestaat uit huis én tuin. De twee zijn verbonden en bepalen samen de woonkwaliteit.
• De ‘Alegro tuin’ van De Tuinen van Appeltern is een bruikbaar basisconcept voor een praktische en betaalbare groene tuin.
• Niet alle bewoners kunnen en willen in de tuin werken. Er is soms ook gebrek aan kennis. Enthousiaste bewoners kunnen ambassadeur worden.