Communiceren over natuurinclusieve tuinen: 8 groene projecten en evenzoveel lessen

Verslag van de Themagroep ‘Bewoners verleiden tot een natuurinclusieve tuin’, 31 oktober 2022 – door Henk Bouwmeester

Hoe verleiden we bewoners om hun tuin minimaal te betegelen en maximaal te vergroenen? Van gemeenschappelijk groen tot een inspiratieboek. Van een insectenhotel tot een gratis tuinontwerp. Wat werkt wel en wat werkt niet? Wat kunnen we ervan leren? In een langlopende themagroep halen we die ervaringen op.

De themagroep was op 31 oktober 2022 te gast in het projecthuis van De Kersentuin in Leidsche Rijn, Utrecht. Deelnemers gaven met een korte pitch een indruk van de manier waarop zij in actuele projecten met de bewoners werken aan natuurinclusieve tuinen.

Steenbreek Atlas
De stichting Steenbreek is een landelijke kennis- en netwerkorganisatie die helpt bij het vergroenen van de leefomgeving. Steenbreek werkt samen met overheden en bouwpartijen. Steenbreek verzorgt workshops voor onder andere Synchroon en VanWonen. Directeur Roel van Dijk vertelde onder andere over een tool die ook voor ontwikkelaars interessant kan zijn en die dit jaar is gelanceerd: de Steenbreek Atlas. De atlas is een interactief dashboard met thematische 2D-kaarten die laten zien in hoeverre tuinen en de openbare ruimte zijn versteend. Ook zijn er kaarten met gegevens over hittestress nu, over 10 jaar en over 70 jaar (als er niets gebeurt). Van Dijk gaat in een aparte digitale bijeenkomst aan geïnteresseerde deelnemers laten zien hoe de atlas behulpzaam kan zijn bij natuurinclusief bouwen.

VanWonen Vastgoedontwikkeling
Projectontwikkelaar en duurzaamheidsmanager Marcel de Ruiter geeft toelichting op twee woningbouwprojecten van VanWonen. Bij een project in ’t Harde heeft VanWonen ontwerpen voor privétuinen laten maken door een hoveniersbedrijf. Doel is om bewoners te informeren en te inspireren. Er zijn vijf thema’s uitgewerkt: ‘eetbaar’, ‘natuurinclusief’, ‘educatief’, ‘onderhoudsarm’ en ‘infiltratie’. Aan de ontwerpen is een begroting gekoppeld van circa 100 euro per m² waarbij groen vaak goedkoper is dan stenen. Ongeveer een half jaar vóór oplevering zijn de tuinontwerpen voorgelegd aan de kopers van de woningen. Deze aanpak is van belang omdat het de kopers bewust maakt van de kosten van tuininrichting. Ook is het voor veel mensen een eyeopener dat de tuin verschillende functies kan hebben. De kopers worden benaderd op een moment waarop ze hiervoor tijd en aandacht hebben.

Bij een ander project in Meppel staat het thema ‘landschappelijk wonen’ centraal. Bijzonder in dit project is, dat gekozen is voor relatief kleine privétuinen gekoppeld aan meer collectief groen. Hiermee hoopt VanWonen per saldo meer groen tot stand te brengen. Hiervoor wil hij een buurtvereniging in het leven roepen. Wat zijn goede, werkbare contracten voor het opzetten dit soort verenigingen? Claudia Bouwens (KAN) gaat proberen verschillende buurtverenigingscontracten te verzamelen.

Doel is, om hiermee een cultuur te bevorderen waarin mensen elkaar ook op dit thema aanspreken. De bewoners moeten uiteindelijk samen de wijk mooi houden.

AM
Ontwikkelingsmanager Nanet Schaap presenteert het project Wickevoort in Hoofddorp waar AM de bewoners meeneemt in de vergroening van het plangebied. Bewoners van Wickevoort krijgen binnenkort een inspiratieboek met daarin onder andere de plantensoorten die bijdragen aan biodiversiteit. Daarnaast komt er een beheervereniging van bewoners. Doel is, om hiermee een cultuur te bevorderen waarin mensen elkaar ook op dit thema aanspreken. De bewoners moeten uiteindelijk samen de wijk mooi houden. Daarom is het belangrijk in de opzet van het project te zorgen voor een overzichtelijke maat. Geen 3.000 woningen in één project, maar kleinere eenheden. Dan kan vergroening hand in hand gaan met sociale binding. Verder is samenwerking met de gemeente belangrijk. Dat is lastig, omdat gemeenten vaak terughoudend zijn om in de beheerfase op dit punt te zorgen voor handhaving.

Ymere
Marjan Kootwijk presenteert een renovatieproject van (sociale) portieketagewoningen in Amsterdam Nieuw-West. De woningen op de begane grond hebben een privétuin die in de praktijk door acht van de tien huurders slecht werd bijgehouden. Woningcorporatie Ymere heeft ervoor gekozen de bewoners te ontzorgen door bij de renovatie de privétuinen (met instemming van de bewoners) kleiner te maken ten gunste van een grotere gemeenschappelijke tuin. De privétuin is nog maar vier meter diep en biedt dus net genoeg ruimte voor een terras. De grote gemeenschappelijke tuin is ingericht in samenwerking met Zorgeloos Groen (buro Mien Ruys) met een mix van bloeiende en kleurige planten die gezond en sterk zijn. Ymere zorgt voor het beheer. Bewoners die toch willen tuinieren kunnen daarvoor terecht in de gemeenschappelijke tuin. Er is ook een moestuin voor de liefhebbers. Voor zover een gemeenschappelijke tuin echt bij de woningen hoort kunnen de kosten voor beheer worden doorberekend in de servicekosten. In dit project gebeurt dat echter niet; een goed onderhouden gemeenschappelijke tuin heeft volgens Marjan Kootwijk een positief effect op het gedrag van de bewoners, waardoor je de beheerkosten op een andere manier terugverdient.

Van der Heijden bouw en ontwikkeling
Projectontwikkelaar Lauran van Poppel presenteert een project van zijn bedrijf in Made. Hier worden de bewoners drie tot vier maanden vóór oplevering benaderd met informatie over een natuurinclusieve tuin. Als incentive krijgen zij een insectenhotel en/of een vogelhuisje gratis aangeboden. Daarbij krijgen zij ook een folder met informatie over een groene tuin. Er is veel onwetendheid over biodiversiteit, constateert Lauran van Poppel. Mensen willen bijvoorbeeld wel vlinders, maar zijn bang voor wespen. Daarom zou een wat uitgebreider magazine welkom zijn, bijvoorbeeld als dat samen met het KAN-platform wordt gemaakt. Op dit moment zijn de bewoners in Made bezig met de (groene) inrichting van hun tuin.

Van Wanrooij Projectontwikkeling
Projectontwikkelaar Marc van Roekel toont foto’s van fase 1 van een project in Boxtel van Van Wanrooij. De aanstaande bewoners in dit project zijn uitgenodigd bij een tuincentrum. Ook Roel van Dijk was daar om iets te vertellen over Steenbreek. De bewoners waren redelijk enthousiast, al bestond de indruk dat ze er vooral waren om elkaar te leren kennen en niet zozeer voor de informatie over een groene tuin. Een regentonactie wordt zeer gewaardeerd. In het project is onder meer gevelgroen gerealiseerd. Ook hebben de parkeervakken doorgroeibare verharding.

Leiden, jaar van de tuin
Annemarie Koopman doet verslag van een tuinenproject in de Leidse Zeeheldenbuurt in het kader van het ‘Jaar van de Tuin’ van de gemeente Leiden. In deze bestaande buurt zijn veel kleine tuinen (van circa 20 m2) met relatief veel verharding. Aan de bewoners werd gevraagd mee te doen aan een tuinenwedstrijd om de tuinen groener in te richten. Van de 1.000 huishoudens deden er slechts twaalf mee. In samenwerking met een ontwerper/hovenier van de vakgroep Wilde Weelde zijn met deze bewoners individuele gesprekken gevoerd en is (naar wens) een tuinplan gemaakt. 

Ik ben teruggekomen van losse plantuitdeelacties.

Vervolgens is dat in gezamenlijkheid gerealiseerd. De kosten (100 euro voor het plan en 400 euro voor de uitvoering) werden uit beschikbare budgetten betaald.  Voor de winnares was een ruimer budget beschikbaar. Resultaat is dat de tuinen voor zeker 30 procent zijn vergroend. Twaalf tuinen lijkt niet veel, maar het is cruciaal dat bewoners het zelf willen en er zich echt mee verbinden, stelt Annemarie Koopman: “Ik ben teruggekomen van losse plantuitdeelacties.”

ERA Contour
Conceptontwikkelaar Paul Splinter verbaast zich erover dat ontwikkelaars wel met de bewoners spreken over de inrichting van de keuken en de badkamer, maar niet over de inrichting van de tuin. Hij vertelt onder andere over de Bergse Buren, een project in Bergen op Zoom. Ter inspiratie van de aanstaande bewoners is hier een woning opengesteld, inclusief de tuin. Hij merkte veel interesse voor de tuininrichting. Inspireren en informeren is dus zeker effectief. Hij heeft voor dat doel onder andere een handzame flyer gemaakt. Probleem is echter dat er nog weinig lijn in zit: iemand bedenkt het en laat het maken, maar bij een volgend project gaat het weer heel anders. Het is belangrijk om meer te evalueren, de effecten te meten en kennis met elkaar te delen. Ook op het gebied van natuurinclusieve tuinen.

Belangrijke inzichten
Er is bij bewoners veel onwetendheid over biodiversiteit. Informeren en inspireren is dus zeker effectief. Een half jaar vóór oplevering is een goed moment om kopers te informeren over de tuin. Het is een eyeopener dat groen goedkoper is dan stenen, en dat je een tuin bepaalde functies kunt geven: ‘eetbaar’, ‘natuurinclusief’, ‘educatief’, ‘onderhoudsarm’ en ‘infiltratie’. Het is eigenlijk gek dat de ontwikkelaar wél een catalogus heeft voor de inrichting van de keuken en de badkamer, maar niet voor de tuin. Gemeenschappelijk groen heeft een belangrijke sociale component en verdient ook vanuit dat perspectief ondersteuning. Het is belangrijk dat bewoners zich met een groene tuin verbinden. Losse uitdeelacties van plantjes hebben op langere termijn niet zoveel effect.

De Kersentuin
De bijeenkomst van de themagroep vond plaats in het projecthuis van De Kersentuin in Leidsche Rijn, Utrecht. Tot besluit van de bijeenkomst gaf bewoner Jeroen Hollander een rondleiding door het project. De Kersentuin (28 sociale-huurwoningen en 66 koopwoningen) is in 2002/2003 gebouwd als CPO-project in opdracht van de bewoners zelf. Duurzaamheid en veel gemeenschappelijk groen waren daarbij belangrijke uitgangspunten. Auto’s staan geparkeerd in een gezamenlijke parkeergarage en op enkele geclusterde plaatsen. De buitenruimte is daardoor één groene oase. Privétuinen, gemeenschappelijke tuinen en openbare ruimte gaan geleidelijk in elkaar over. Op veel plekken zijn bankjes en speeltoestellen te vinden. Bijzonder zijn een amfitheater en een tiny forest. De sociale binding in het buurtje is groot en er zijn allerlei werkgroepen die zorgen voor het beheer van de gemeenschappelijke buitenruimte. Met de gemeenten zijn afspraken gemaakt over beheer van de openbare ruimte.

Themagroep
In samenwerking met de themagroep ‘Bewoners verleiden tot een natuurinclusieve tuin’ is in mei 2021 de handreiking ‘Een natuurinclusieve tuin, hoe verleiden we bewoners van nieuwbouw?’ gemaakt. Deze handreiking beschrijft een stappenplan dat ontwikkelaars kunnen volgen. Per ontwikkelfase zijn ideeën en tips samengebracht om kopers van nieuwbouwwoningen te ondersteunen hun tuin niet te verstenen, maar te vergroenen. Leden van de themagroep zijnmet het stappenplan aan de slag gegaan. Zodra daar aanleiding toe is, wordt de handreiking vernieuwd.

Deelnemers aan de themagroep van 31 oktober 2022 waren: Angela Cleypool (gemeente Rotterdam), Roel van Dijk (Stichting Steenbreek), Annemarie Koopman (Klankbordgroep Jaar van de Tuin), Marja Kootwijk (Stichting Ymere), Erik Linsen (Adriaan van Erk Ontwikkeling), Louis van Loon (Wilma Wonen), Lauran van Poppel (Van der Heijden Bouw en Ontwikkeling), Marc van Roekel (Van Wanrooij Projectontwikkeling), Marcel de Ruijter (VanWonen Vastgoedontwikkeling), Nanet Schaap (AM), Paul Splinter (ERA Contour), Thomas Tabak (Van der Heijden bouw en ontwikkeling). Het KAN platform bedankt De Kersentuin voor de genoten gastvrijheid.

Zie ook

• Handreiking Een natuurinclusieve tuin; hoe verleiden we de bewoners?, mei 2021
• 17 november 2020: Van tegels naar planten
• 12 januari 2021: Praten over een natuurrijke tuin doe je met een volle accu
• 23 februari 2021: De tuinen van Cialdini
• 20 mei 2022: Hoe bouwpartijen hun bewoners verleiden de tuin te vergroenen