Wisselspoor: vergroenen op gebiedsniveau

Verslag van de deelsessie over Wisselspoor, Utrecht tijdens de KAN Platformbijeenkomst op 31 Mei – door Anton Coops.

De wijk Wisselspoor verrijst op het terrein van de voormalige Koninklijke Nederlandse Fabriek voor Werktuigen en Spoormaterieel. Ooit met 5000 werknemers de grootste werkgever van Utrecht. Het harde geluid van metaal op metaal is inmiddels verdwenen. Straks wordt de toon gezet door fluitende vogels en zoemende bijen.

Noor Aghina is projectontwikkelaar bij Synchroon. Ze vertelt over de gebiedsontwikkeling, die in de markt wordt gezet als een ‘stoer stukkie stad’. De industriële hallen van weleer blijven staan. Stukken spoor, bielzen, wissels en stootblokken worden verwerkt in het straatbeeld. Het wordt een groene, autoluwe wijk met veel parkjes. Het ontwikkelteam van Wisselspoor bestaat uit onder andere NS, Studioninedots, Delva Landscape Architecture, Skonk, De Wijde Blik en Synchroon, in samenwerking met de gemeente Utrecht.

Het idee van de sessie is dat de deelnemers meteen hun vragen stellen aan Noor, dus zonder presentatie vooraf. De eerste vraag gaat over de tuintjes voor de bewoners. Bijvoorbeeld in het noordelijk gelegen Deelgebied 1, met 122 deels grondgebonden woningen (die deze week worden opgeleverd). Hoe groen blijven de tuintjes op termijn, gezien het relatief kleine oppervlak?

Tuinworkshop
“We maken vaak gebruik van groene erfafscheidingen die aansluiten op de achterpaden of de openbare ruimte, maar de erfafscheidingen tussen de woningen moeten de bewoners zelf regelen. We proberen ze te stimuleren om een haag te planten, maar dat lukt niet altijd. Synchroon heeft onlangs bijvoorbeeld tuinworkshops georganiseerd in Alphen aan den Rijn voor de toekomstige bewoners van een woningbouwplan, in samenwerking met Stichting Steenbreek en de gemeente. Verspreid over drie avonden kwam zo’n 80% van de bewoners langs. Dit werd gekoppeld aan het aanbod dat je als deelnemer gratis beplanting kreeg bij deelname aan de workshop. Je probeert in zo’n workshop ook iedereen bewust te maken van het belang van ecologie en klimaatadaptatie, maar je bereikt daarmee nooit iedereen.”

Bewoners worden vaak enthousiaster over zelf tuinieren als de openbare ruimte al mooi groen is. Synchroon verzorgt de openbare ruimte in Wisselspoor, dus de volgende vraag is: wordt daar nog iets bijzonders mee gedaan? Noor Aghina wijst eerst op de centrale parkeergarage in Deelgebied 1, bestemd voor bewoners en bezoekers. Die maakt dat de wijk autoluw is, en er dus een zo groot mogelijke oppervlakte als groene openbare ruimte kan worden ingericht. “Daarnaast heeft de gemeente opgelegd dat alle openbare ruimte groen moet zijn, tenzij dat technisch niet kan. Dat heeft enorm geholpen om er een groene wijk van te maken. Je probeert vervolgens ook om de gemeente mee te krijgen in de discussie over welk type groen er moet komen, gelet op biodiversiteit. Daarbij heb je veel afstemming nodig, vooral om de afdeling Beheer mee te krijgen.”

Stapeling van ambities
Dat werpt de vraag op hoe je omgaat met een situatie waarbij de handboeken van de afdeling Beheer niet aansluiten op de andere doelstellingen van de gemeente. “Dat spanningsveld kwam bij Wisselspoor op verschillende manieren aan het licht. Ook omdat het de bedoeling was om zoveel mogelijk materiaal te hergebruiken in de openbare ruimte, tot en met de betonnen stelcon platen met metalen randjes aan toe. Uiteindelijk kon niet al het aanwezige materiaal worden hergebruikt, onder andere door technische afkeuring. En daarnaast kon ook niet zomaar al het voorgestelde groen worden toegepast. Verschillende soorten beplanting vragen immers om verschillend onderhoud. In Deelgebied 1 hebben we daar veel van geleerd en in de overige deelgebieden hebben we gelukkig meer ruimte gekregen van de afdeling Beheer. Uiteindelijk is ook de gemeente bezig met een transitie in duurzaamheidsbeleid. Je kunt wel ambities stapelen, zoals Nul-op-de-meter, groene daken met bomen enzovoort, maar het totale pakket aan eisen en ambities is soms niet te realiseren. We proberen wél om steeds meer het gesprek hierover te voeren. Uiteindelijk hebben we als gezamenlijk doel om er een duurzame, natuurinclusieve, groene wijk neer te zetten.”

BREEAM
“Toen we de tender wonnen was er nog geen sprake van een BREEAM certificering voor het gebied. Vervolgens moest het bestemmingsplan worden gewijzigd, waarna er een motie werd opgelegd om een BREEAM certificering te behalen met minimale score ‘Excellent’. Ook dat was een hele zoektocht en het leverde heel wat papierwerk op. Je maakt zo wél beter meetbaar wat je precies aan het doen bent in een gebied wat betreft waterberging, hittestress enzovoort. Ik zou het zeker niet bij iedere ontwikkeling willen toepassen, vooral vanwege het papierwerk, maar je leert er wel veel van als het gaat om meetbaarheid. Ook de gemeente Utrecht is nog aan het onderzoeken in hoeverre BREEAM echt aansluit op hun eigen doelstellingen.”

Download de presentatie van Noor Aghina