Maanwijk bewijst het: groen verbindt

Verslag van de bijeenkomst en excursie van de themagroep ‘Een natuurinclusieve tuin. Hoe verleiden we bewoners in de nieuwbouw?’ op 1 april 2025 – door Henk Bouwmeester

In de nieuwbouwbuurt Maanwijk (gemeente Leusden) heeft Heijmans een stap extra gezet op het gebied van ontmoeten, natuur, duurzaamheid en verbinding. Het is een showcase en een living lab: laten zien én ervan leren. In een rondleiding zien we hoe bewoners zijn meegenomen bij de realisatie van een groene woonomgeving en hoe dat vervolgens de sociale cohesie versterkt.

Om klimaatadaptief mét de natuur te kunnen bouwen, is de private buitenruimte een onmisbaar areaal. In nieuwbouwwijken gaat het vaak om een derde van de oppervlakte. Zeker bij grondgebonden woningen. Als een ontwikkelaar en een gemeente maximaal inzetten op natuur en water, kun je niet volstaan met de openbare ruimte. Dan moet er ook een plan zijn voor een natuurinclusieve private buitenruimte. En daar is medewerking van de bewoners bij nodig. In de themagroep ‘Een natuurinclusieve tuin. Hoe verleiden we bewoners in de nieuwbouw?’ brengen we in beeld welke verleidingsinstrumenten daarbij kunnen helpen. Deze bijeenkomst is georganiseerd in samenwerking met stichting Steenbreek en Ruiterlijk Groen. Bijdragen zijn geleverd door Nienke Plantinga (Magnolia Tuinontwerp), Arjen Hof (Data- en Kennishub Gezond Stedelijk Leven), Esther den Braven (Groen Geluk), Stijn Tholhuijsen (Heijmans) en Steven Kamerling (NL Greenlabel).

Samenwerking
Nienke Plantinga is tuinadviseur en coauteur van ‘Avontuurlijk Tuinieren’. Zij laat om te beginnen zien hoe betere samenwerking nodig is om een stap verder te komen: “Door onderlinge communicatie kun je bouw en groen op elkaar afstemmen. De bodem (en de bodemecologie) moet daarbij op één staan; dat verbindt partijen. En binnen de kaders van gemeente en bouwpartijen moeten bewoners regie krijgen. De partijen moeten zich niet te rigide opstellen, maar mensen de ruimte geven om zelf aan de slag te gaan. Samenwerking kan tot betere resultaten leiden.”

Online cursus
Tuinontwerper Esther den Braven geeft tuinadviezen en verzorgt onder andere de cursus ‘Groen Geluk’. Hierin worden nieuwe tuinbezitters aan de hand genomen bij het inrichten van hun droomtuin. Voor projectontwikkelaars is een specifiek aanbod beschikbaar. Bijvoorbeeld in projecten van Jansen de Jong (De Bolst), Heijmans (Nieuw Boekhorst), DuraVermeer (Elzenweide) en Klokgroep/Spaansen (Hazenpark). In deze projecten heeft de ontwikkelaar een abonnement gekocht, waarna de bewoners via een inlogcode werden toegelaten en door Esther online persoonlijk worden begeleid. Afgestemd op de voortgang van het ontwikkel- en bouwproces. De website is interactief zodat bewoners ook kunnen samenwerken en elkaar op ideeën brengen.

Monitoren en motiveren
Arjen Hof (Pientere Tuinen) vertelt over het belang van meten en registreren. Dat leidt volgens hem tot meer bewustwording. Via Pientere Tuinen krijgen tuinbezitters een bodemsensor die maaiveldtemperatuur en bodemvochtigheid meet. Resultaten worden getoond op een eigen online dashboard zodat mensen kunnen bijhouden wat er in hun tuin gebeurt. Aan de achterkant levert deelname aan de monitoring data op die met RIVM, Van Hall Larensteijn en andere partijen worden geanalyseerd.

Tuinrapport
Volgend op de monitoring is onlangs het ‘Tuinrapport’ gelanceerd. Tuinbezitters (in nieuwe en bestaande woningen) kunnen aan de hand van een lange vragenlijst de specificaties van hun tuin invoeren. Het programma genereert daarmee een rapport met een score op zeven ecosysteemdiensten. Het rapport is gratis in ruil voor alle data die de bewoner met de vragenlijst aanlevert. Arjen: “Je moet heel veel meten en heel veel uitleggen. We zijn heel erg bezig om het laagdrempelig te maken. Er is interactie nodig en ‘fun’, dat zet aan tot actie.”

Biodiversiteit vergroten
In nieuwbouwwijk Maanwijk laten Stijn Tolhuijsen (Heijmans) en Steven Kamerling (NL Greenlabel) zien waar aandacht voor een groene leefomgeving uiteindelijk toe kan leiden. De ambitie was om in dit gebied mét de nieuwbouw de biodiversiteit te vergroten. Dat is zeker gelukt. In het voormalige maïsveld staan nu 120 woningen (30 meer dan aanvankelijk gepland). De woningen hebben relatief kleine privétuinen, maar er zijn drie grote collectieve tuinen in mandelig eigendom. Hier zijn speel- en ontmoetingsplekken en er is een gemeenschappelijke schuur. Erfscheidingen zijn laag en grotendeels groen. Parkeerplaatsen zijn geclusterd, zoveel mogelijk aan de rand van het wijkje. Hemelwater stroomt zichtbaar af via verharding naar greppels en wadi’s en verder naar een watergang langs de wijk. Overal zijn egelkasten, nestgelegenheden en insectenhotels. Het project heeft NL Greenlabel A: het hoogst haalbare.

Mensen ontmoeten elkaar op een ongedwongen manier in de gezamenlijke binnentuin, bij de gedeelde gereedschapsschuur of bij het loopje tussen de voordeur en de parkeerplaats. Het is mooi om te zien hoe dat werkt.

Beheervereniging
Het project is gerealiseerd in samenwerking met onder andere natuur- en duurzaamheidscentrum De Groene Belevenis uit Leusden. Zij stimuleren de groene inrichting van achtertuinen door gedurende het bouw- en verkoopproces steeds weer het belang hiervan te benadrukken. Voor beheer is een beheervereniging opgericht waarvan de bewoners lid zijn. Binnen de vereniging zijn verschillende commissies actief voor aanleg, onderhoud en organisatie van activiteiten. Het blijkt dat de groene woonomgeving de sociale cohesie ten goede komt, zegt Stijl Tolhuijsen: “Mensen ontmoeten elkaar op een ongedwongen manier in de gezamenlijke binnentuin, bij de gedeelde gereedschapsschuur of bij het loopje tussen de voordeur en de parkeerplaats. Het is mooi om te zien hoe dat werkt.”

Verleidingenwaaier
In een natuurinclusief bouwplan is de tuin een integraal deel van de totale ontwikkeling. Samenwerken tussen projectontwikkelaars, de gemeente, hoveniers en tuinontwerpers, maar vooral ook de bewoners staat daarbij voorop. Daarvoor is een nieuwe aanpak nodig met passende instrumenten die projectontwikkelaars kunnen inzetten. In de themagroep ‘Hoe verleiden we bewoners in de nieuwbouw?’ werken we daaraan. In 2021 hebben we een stappenplan gepubliceerd. Veel ontwikkelaars zijn daar intussen mee aan de slag zijn gegaan. Nu, vier jaar later, willen we dit stappenplan actualiseren. Daarbij is het vooral de bedoeling concrete tools en voorbeelden te beschrijven. Welke instrumenten kun je inzetten? Op welk moment in het ontwikkelingsproces zijn die effectief? Wat zijn de kosten en welke effecten mag je verachten? We willen ontwikkelaars praktisch helpen om bewoners in de nieuwbouw mee te nemen in een natuurinclusief project.

Oproep
Het KAN-platform wil in de eerste helft van 2025 de ‘Verleidingenwaaier voor groene tuinen’ uitbrengen. Deze publicatie wordt de opvolger van het stappenplan ‘Een natuurinclusieve tuin. Hoe verleiden we bewoners in de nieuwbouw?’ uit 2021. De Verleidingenwaaier geeft tips voor ontwikkelaars en beschrijft concrete tools, voorbeelden en ervaringen. Wil je een voorbeeldproject met ons delen? Of heb je (goede) ervaringen met een instrument dat ontwikkelaars kunnen inzetten om bewoners in een natuurinclusief bouwproject mee te nemen? Laat het ons weten. Mail je reactie naar info@kanbouwen.nl.