Routekaart KAN in je bouwproces: meten = weten = verbeteren

Er is bij ontwikkelaars behoefte aan een routekaart of een procesinstrument om op het juiste moment en het juiste schaalniveau te kiezen voor klimaatadaptieve en natuurinclusieve maatregelen. Wanneer is een project klimaatadaptief? Hoe borg je natuurambities? Wat is de benchmark? In een nieuwe themagroep laten we verschillende gereedschapskisten zien en delen ontwikkelaars hun ervaringen. Allereerst de NL Omgevingsscan: een tool van NL Greenlabel.

Verslag van de bijeenkomst in de Metaal Kathedraal te Utrecht, 19 september 2024, door Henk Bouwmeester

Klimaat, biodiversiteit en gezondheid
NL Greenlabel is in 2008 opgericht door Nico Wissing en Lodewijk Hoekstra. Zij streven een natuurinclusieve leefomgeving na. Objectief meten en wetenschappelijk onderbouwd bepalen wat de werkelijke effecten van maatregelen zijn, voorkomt volgens hen greenwashing. Eén van de tools van NL Greenlabel is het NL Gebiedslabel. Dit label is gebaseerd op een mix van specialistische kennis en de gegevens afkomstig van ruim zestig databronnen. Bij elkaar geven die inzicht in de kwaliteit van de leefomgeving voor wat betreft klimaatadaptatie, biodiversiteit en gezondheid.

Simulaties bieden inzicht
Het NL Gebiedslabel wordt bepaald op grond van een NL Omgevingsscan. Voor elk kavel of terrein – elke 25×25 centimeter grondoppervlakte in Nederland – is zo’n scan mogelijk. Deze wordt gemaakt op basis van actuele geodata van het Kadaster, Cobra Groeninzicht, het RIVM, het Nationaal Georegister en nog veel meer. Ook een beoogde of gerealiseerde gebiedsontwikkeling wordt ingevoerd. Met Tygron software worden vervolgens simulaties gegenereerd van alle denkbare kwaliteitskenmerken van de leefomgeving. Denk aan gevoelstemperatuurverloop op een warme dag, windsnelheid, schaduwverloop, groenbeleving, vegetatieopbouw, hinder, luchtkwaliteit, droogte of waterafvoer bij extreme neerslag. De onderliggende bewerkingen en aannamen in het model zijn wetenschappelijk gevalideerd. De simulaties geven daarmee inzicht in klimaatrisico’s van een ontwikkeling. Ze bieden bovendien handvatten voor effectieve maatregelen.

Uit het model worden 10 kwantitatieve indicatoren gehaald. De scores op die indicatoren worden op basis van expert judgement gecombineerd tot het NL Gebiedslabel. Dat label varieert van A (excellent) tot G (ondermaats) en is gedifferentieerd naar klimaat (hittestress en wateroverlast), gezondheid (welzijn, hinder en duurzame mobiliteit) en biodiversiteit. Er zijn drie momenten waarop het label van een gebied doorgaans wordt bepaald: een nulmeting (startsituatie), een voorlopig label op grond van een definitief ontwerp en een definitief label op grond van de gerealiseerde eindsituatie. De resultaten worden door NL Greenlabel in een rapport gepresenteerd. De gebiedsontwikkelaar en de gemeente krijgen hiermee zicht op kansen, risico’s en handelingsperspectieven.

Wet van verlies van ambitie
De scan en de labeling zijn niet slechts een keurmerk. Ze helpen ook om ambities gedurende een ontwikkelproces vast te houden, zegt Maarten Alberse (NL Greenlabel). Vaak worden bij de start van een ontwikkeling hoge ambities geformuleerd. Conform de ‘Wet van verlies van ambitie’ worden die in de loop van het proces teruggeschroefd. Soms is dat weloverwogen, bijvoorbeeld als iets technisch of financieel niet mogelijk blijkt te zijn. Maar voor het merendeel gaat het volgens Alberse om vermijdbare oorzaken waardoor de lat lager komt te liggen: onoplettendheid, onjuiste timing, personele wisseling of slechte communicatie. “Veel oorzaken hadden organisatorisch opgevangen kunnen worden. De NL Omgevingsscan geeft input aan een systematiek om ambities in het proces te borgen.”

De scan en de labeling zijn niet slechts een keurmerk. Ze helpen ook om ambities gedurende een ontwikkelproces vast te houden.

Het goede gesprek
Louise van de Worp (Van Wijnen Groep) heeft goede ervaringen met NL Greenlabel en de NL Omgevingsscan: “Onze ambitie is, dat we de openbare ruimte na ontwikkeling van een woningproject beter achterlaten dan dat ie was. Per saldo maken we een positieve impact. Om dat hard te maken, zijn we in 2023 een partnerschap aangegaan met NL Greenlabel.” Bij het realiseren van de doelstellingen is Van Wijnen afhankelijk van veel partijen, bedrijven en personen, legt Van de Worp uit: “Meten = weten = verbeteren. De labeling helpt om met al die partijen het goede gesprek te voeren en om mensen bij elkaar te brengen. Zowel intern – het raakt alle punten van een ontwikkeling, als extern – vooral de gemeente, maar bijvoorbeeld ook een leverancier van de toestellen in een speeltuintje.”

“Het is voor ons niet alleen een label, maar vooral ook een ontwerptool. Een belangrijke les: zorg dat NL Greenlabel al vanaf de SO-fase van een ontwikkeling aan tafel zit.”

Ontwerptool
Ook voor Rick de Geus en Koen Harleman (Blauwhoed) is NL Greenlabel een samenwerkingspartner: “Co-creatie is voor ons heel belangrijk. Dat label is interessant, maar daarnaast gaan we graag met alle adviseurs om tafel om met elkaar te zoeken naar verbeteringen. Wat gaat goed? Wat kan beter?” NL Greenlabel is sinds begin 2024 partner van Blauwhoed. “Natuurinclusief en klimaatadaptief bouwen zijn belangrijke thema’s voor ons. We zijn met NL Greenlabel een partnership aangegaan om de thema’s meetbaar te maken en op deze thema’s betere projecten te ontwikkelen.” In principe is er maandelijks een voortgangsoverleg om de toepassing van de methodiek in projecten en de samenwerking te evalueren. Keuzes worden meetbaar en mogelijkheden om te optimaliseren zichtbaar. Rick de Geus: “Het is voor ons niet alleen een label, maar vooral ook een ontwerptool. Een belangrijke les: zorg dat NL Greenlabel al vanaf de SO-fase van een ontwikkeling aan tafel zit.”

De Glasfabriek
Glasfabriek B.V., een ontwikkelcombinatie tussen Blauwhoed en Dudok Real Estate transformeert het fabrieksterrein van De Glasfabriek in Schiedam naar een hoogstedelijk woon- en werkmilieu. Asfalt en steen in de openbare ruimte veranderen in groen. Het ontwerp omvat een stadspark met bomen die langzaam naar de hemel groeien, mussen die van de tuinen naar de struiken zwermen, zicht op groen, ruimte om te spelen, te werken, te sporten of juist helemaal niets te doen. Het gebied, met name het Glaspark, is ontworpen in samenspraak met NL Greenlabel. Rick de Geus: “Eerst zet je je eigen ideeën op papier. Dan maak je de gemaakte keuzes met de scan meetbaar en kun je samen zoeken naar mogelijkheden om verder te verbeteren.”

“Eerst zet je je eigen ideeën op papier. Dan maak je de gemaakte keuzes met de scan meetbaar en kun je samen zoeken naar mogelijkheden om verder te verbeteren.”

Dirkzwager, Schiedam
Van Wijnen transformeert het voormalige terrein van de Koninklijke Distilleerderij Dirkzwager tot een gevarieerde en bruisende woonbuurt. Door het terrein natuurinclusief te ontwikkelen wil de ontwikkelaar meer diersoorten naar het gebied trekken. Er komen grote, groene pleinen en hofjes met een rijke begroeiing, een diversiteit aan boomsoorten, groene gevels en daken, regentonnen en nestkasten in de gevels. Het ontwerp is met de NL Omgevingsscan beoordeeld. Louise van de Worp: “Met name bij herontwikkeling van een bestaande plek zie je hoe moeilijk het is een hoog label te halen. De omgevingsscan helpt om hierover het goede gesprek te voeren.”

Presentatie NL Greenlabel
Presentatie Blauwhoed
Presentatie Van Wijnen

Themagroep ‘Routekaart KAN in je bouwproces’
De ervaringen laten zien dat als je de natuurwaarde van een gebiedsontwikkeling objectief meet, dat helpt om ambities te verankeren. Een ontwikkelaar kan hiermee in een tender een concreet aanbod doen, in het ontwikkelproces worden de ambities geborgd en met alle in- en externe stakeholders kan worden gecommuniceerd.

In de themagroep ‘Routekaart KAN in je bouwproces’ bespreken we verschillende tools die hiervoor beschikbaar zijn. NL Greenlabel is één van de aanbieders. De volgende bijeenkomst is op 14 november en gaat over scans die zijn gebaseerd op de Klimaateffectatlas. Daaronder de Klimaateffectscan van BAM en AM.