Rioolloos bouwen in Reitdiep

Hoe realiseer je nieuwbouw als de rioolwaterzuivering aan zijn maximale capaciteit zit? Door decentrale voorzieningen aan te leggen voor grijs- en zwart water, bewijst een nieuwbouwwijk in Reitdiep (Groningen). Er wordt ook energie geleverd in de vorm van gesnoeide wilgentakken. De kosten voor dit decentrale systeem zijn hoger, maar daar staat milieuwinst tegenover.

Aan de uiterste noordwestrand van Groningen, waar het Rietdiep het boerenland met de oorspronkelijke slotenstelsels doorsnijdt, ligt een serie wierden (Gronings voor terpen) met watergangen erom heen. Het lijken wel eilanden met elk ruim honderd woningen. De sloten zijn er verbreed, bruggen verbinden de afzonderlijke wierden.

Rietdiep, fase 3
Programma: 110 koopwoningen en 18 huurwoningen
Opdrachtgever sanitatie: gemeente Groningen
Projectontwikkelaars: Accent Bouwen, Roosdom Tijhuis en KUUB
Woningbouwcorporatie: Nijestee
Bouwbedrijf: Nijhuis
Oplevering: 2021

Bij één ervan, het in 2021 opgeleverde ‘Rietdiep fase 3’, parkeert Richard Walters de elektrische gemeente-auto. De adviseur stedelijk water van de Stadsingenieurs van de gemeente Groningen wijst op de merkwaardige ‘brievenbus’ die voor elke woning is geplaatst. In een schanskorf-stenenblokje bevindt zich een metalen klep. ‘Via een sifon is deze brievenbus verbonden met de regenpijp. Bij een regenbui stroomt het water op straat en via licht verdiepte gootjes komt het vertraagd in het oppervlaktewater van de vaart (boezem) rond deze wierde’, wijst de Groningse civieltechnicus. Doordat het wijkje licht hellend is aangelegd (het middelpunt van het eiland ligt een meter hoger dan de randen) stroomt het water onder vrij verval weg. ‘In de zomer kunnen boeren dat schone water gebruiken om hun gewassen te beregenen’, zegt Walters.

Met dit stedenbouwkundig plan van de opgehoogde eilanden creëert de gemeente Groningen een eigentijdse klimaatrobuuste ‘sponswierde’. ‘De huizen staan hoog en droog; water en bodem zijn sturend op dit sponseiland’, vat Richard Walters samen.

Helofytenfilters
De wijk heeft niet alleen geen regenwaterriool maar ontbeert eveneens een grijswaterafvoer. Daarmee steekt de gemeente het waterschap Noorderzijlvest de helpende hand toe, want de rioolwaterzuivering Garmerwolde zit aan zijn maximale capaciteit. Daarnaast draagt het systeem bij aan de Groningse ambitie om in 2035 klimaatneutraal te zijn. ‘Het grijze water van de douche, de was- en vaatwasmachine gaat eerst naar een serie voorbezinkputten en wordt dan naar één van de vier verticale helofytenfilters gepompt’, legt Walters uit. Hij houdt halt bij een licht verhoogd veldje aan de rand van de wijk dat helemaal vol met wilgen is geplant. Via (niet meer zichtbare) drainagebuizen wordt het grijze water langs de wortels van de wilgen gevoerd, waar bacteriën zich ontfermen over de organische stoffen. ‘Wat helpt is dat we ijzerhoudend zand hebben gebruikt, hier, kijk maar, helemaal oranje’, zegt Walters. Fosfaat blijkt daarin goed te worden gebonden.

Na slechts één dag verblijftijd in dit bassin loopt het water, alweer onder vrij verval, naar een lager gelegen groter vloeiveld, dat ‘horizontaal helofytenfilter’ is gedoopt. Ook daar staan wilgenboompjes geplant, maar nu zonder drainage. De bodem bestaat hier uit lavasteen, poreus spul dat in de poriën goed water vasthoudt en vertraagd afvoert. Het veld is afgedekt met schelpen die knisperen onder onze voetzolen. ‘Het gezuiverde water verblijft hier circa dertig dagen voor nazuivering en sijpelt dan naar de ringvaart.’

Schoner dan rioolwaterzuivering
De analyses van watermonsters van de afgelopen twee jaar slaan alle records, zegt Richard Walters. ‘Het water is veel schoner dan we dachten, en schoner dan het water dat uit een rioolwaterzuivering komt. Supermooi dat we het op deze manier met de stedenbouwkundige hebben weten te regelen.’

De wilgen worden één keer per jaar gesnoeid, het ene jaar de even rijen, het andere jaar de oneven rijen. De wilgen verdampen veel water en zorgen in de zomer voor verkoeling. Ze zorgen bovendien voor een groene afscherming en demping van het geluid van de drukke Friese straatweg. ‘De wilgentakken worden verbrand in een biomassa energiecentrale. De energie gaat naar een nabijgelegen zwembad voor verwarming van het water. De oogst van de wilgen valt mij tot nog toe wat tegen, maar misschien moeten ze nog wat ouder worden.’

Zwart water
Ook het ‘zwarte’ water (toilet) wordt op decentrale wijze verwerkt, althans tot op zekere hoogte. ‘Alle woningen hebben een vacuümtoilet, waarvan de inhoud via een persleiding naar een buffervat wordt gepompt. Dat vat wordt één keer per twee weken geleegd door het waterschap, en bij de rioolwaterzuivering vergist. De resten daarvan worden ontdaan van micro-verontreiniging zoals medicijnresten’, aldus Walters. ‘Het zou nog mooier geweest zijn als we niet alleen het water maar ook de energie in de wijk konden houden door het hier ter plekke te vergisten, samen met bijvoorbeeld het vermalen gft’, zegt Walters. Dit is niet gelukt.

Wellicht is het wel haalbaar en lucratief als het verderop gelegen plan ‘De Held III’ in uitvoering komt. Dan worden er naar verwachting nog eens acht van deze eilanden met elk ruim honderd woningen gebouwd. De gemeente hoopt dan ook de eilandwijken nog verder te vergroenen en vooral meer groene daken aan te leggen. Walters hoopt ook dat daar de horizontale en verticale zuiveringsfilters natuurlijker worden aangelegd. ‘Rondere vormen, een vijvertje, wat speeltoestellen, meer biodiversiteit. Ook zouden bewoners het gezuiverde grijze water moeten kunnen gebruiken voor het sproeien van hun tuin.’

De kosten
De kosten van het grijswatersysteem, zwartwatersysteem, filter en drainage zijn meer dan anderhalf keer zo hoog dan voor een conventioneel rioleringssysteem. ‘We hebben ook hier namelijk te maken met een systeem van twee leidingen, voor zwart en voor grijs water’, zegt Richard Walters. Ook al is de lengte van het stelsel korter door de veelal decentrale verwerking, er is hier sprake van kleine gemalen, bezinkputten en een vacuümpomp. Ook moet het tweewekelijks transport van het zwart water naar de vergister in rioolwaterzuivering Garmerwolde en de verwerking van de gesnoeide wilgentakken in de biomassacentrale in rekening worden gebracht. Voordeel is wel dat in geval van piekbuien geen overstort meer optreedt in de overstortvijvers zoals elders in de stad. ‘Daar komen dan dus wel alle microverontreinigingen in het milieu’, zegt Walters.

‘We moeten kijken wat de kosten zijn voor beheer, onderhoud en zuivering op de langere termijn om te kijken of het meer rendabel kan worden’, aldus Walters. In de grondkosten zit het niet, want de grond voor bijvoorbeeld de helofytenfilters had sowieso een groenbestemming.

Waterschap Noorderzijlvest betaalde de helft van de aanlegkosten, onder meer als tegemoetkoming voor het niet hoeven uitbreiden van de capaciteit van de rioolwaterzuivering Garmerwolde.

Bewoners voorlichten
De gemeente heeft de indruk dat de bewoners tevreden zijn, maar is van plan dit meer secuur te onderzoeken met behulp van een enquête. ‘In ieder geval moeten we nog meer benadrukken dat bewoners echt geen vochtige doekjes meer door het toilet moeten spoelen’, zegt Walters. Dat moeten ze in een normaal toilet al niet doen, maar in een vacuümtoilet al helemaal niet. ‘Want vacuümpompen slaan eerder vast dan conventionele pompen.’

Tekst: René Didde
Beeld: René Didde en Gemeente Groningen