Vier nieuwe deltascenario’s: wateropgaven worden flink groter

Dit artikel is geproduceerd en op 24 april gepubliceerd door vakblad H2O, en met toestemming overgenomen.

Ruim, Vlug, Warm en Stoom. Zo heten de vier geactualiseerde deltascenario’s die kennisinstituut Deltares heeft opgesteld. De rode draad door deze toekomstbeelden is dat de wateropgaven aanzienlijk groter worden door de klimaatverandering. Hiermee moet in het waterbeleid en het ruimtelijk beleid rekening worden gehouden.

Nederland wordt natter én droger en dat brengt nieuwe uitdagingen op het gebied van water met zich mee, blijkt uit de nieuwe deltascenario’s. In alle scenario’s neemt het aanbod van zoetwater in de zomerperiode af. Ook treden vaker watertekorten op, groeit de kans op wateroverlast en worden de gevolgen van overstromingen groter. Verder stapelen knelpunten zich op met betrekking tot watertekort, wateroverlast en waterveiligheid.

Iedereen in Nederland krijgt te maken met de gevolgen, waarschuwt Deltares. De nieuwe scenario’s schetsen daarmee een beeld van flink grotere wateropgaven tot aan het einde van de eeuw. Zij zijn actualiseringen van de vorige scenario’s uit 2017 en gaan zes jaar mee. Daarna worden ze weer herzien.

Mogelijke toekomstbeelden tot 2100
De auteurs Rutger van der Brugge en Renske de Winter van Deltares overhandigden de nieuwe set deltascenario’s op 24 april aan minister Mark Harbers en deltacommissaris Co Verdaas. Het kennisinstituut heeft de scenario’s opgesteld in opdracht van het Deltaprogramma en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Zij zijn gebaseerd op de nieuwste inzichten van onder meer het KNMI, het Planbureau voor de Leefomgeving, Wageningen University & Research en Deltares.

Minister Mark Harbers: “Aanpassen, dat is het kernwoord dat bij de deltascenario’s past. Aanpassen is ook zoals we het altijd hebben gedaan in Nederland Waterland en zullen moeten blijven doen, om de best beschermde en leefbare delta te blijven. Dat is een grote klus. Met deze scenario’s in de hand weten wij weer beter waar we aan toe zijn. Het zijn vier ongemakkelijke scenario’s, verschillend in heftigheid maar eenduidig in hun boodschap. We kunnen ze niet negeren en zullen ermee aan de slag moeten om verder te bouwen aan ons land.”

De deltascenario’s presenteren vier mogelijke toekomstbeelden. Dat gebeurt op basis van een plausibele bandbreedte van de klimaatverandering, de inspanning van Nederland om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en socio-economische ontwikkelingen zoals bevolkingsgroei, economische groei en ruimtelijke ontwikkelingen.

De scenario’s zijn geen menukaart om uit te kiezen en bevatten ook geen nieuw beleid, geeft Deltares aan. Wel schetsen zij samen een totaalbeeld van ontwikkelingen in verband met de wateropgaven in 2050 en 2100. Elk scenario heeft een eigen verhaallijn en een andere mix van wateropgaven.

De deltascenario’s vormen een basis voor de herijking van het Deltaprogramma in de komende twee jaar. Ze zijn ook in andere domeinen van de fysieke leefomgeving bruikbaar, zoals in het ruimtelijk beleid of het Nationaal Programma Landelijk gebied. Beleidsmakers en uitvoeringsorganisaties zullen met alle vier de toekomstbeelden rekening moeten houden.

Deltacommissaris Co Verdaas: “Wij zijn eeuwenlang excellent geweest. Dat is ook een verdienste van alle professionals die het watersysteem steeds verder beheersen, kneden en faciliteren wat de samenleving vraagt. De scenario’s die we nu hebben, laten zien dat we bij die route aan de grens zijn geraakt. Kunnen wij dat oplossen? Ja, natuurlijk kan dat. Maar het vergt heel ingrijpende keuzes. Die gaan we ook vragen in de regio.”

De 4 scenario’s
Ruim: lage socio dynamiek, beperkte klimaatverandering en veel nationale inspanning wat betreft klimaatmitigatie.
Vlug: hoge socio dynamiek, beperkte klimaatverandering en veel nationale inspanning wat betreft klimaatmitigatie.
Warm: lage socio dynamiek, sterke klimaatverandering en beperkte nationale inspanning wat betreft klimaatmitigatie.
Stoom: hoge socio dynamiek, sterke klimaatverandering en veel nationale inspanning wat betreft klimaatmitigatie.

In elk scenario worden bepaalde ontwikkelingen geaccentueerd. Zo is de klimaatverandering het sterkst in Warm en Stoom. In Vlug en Ruim wordt juist sterk ingezet op de reductie van broeikasgassen. Van een flinke bevolkingsgroei is sprake in Vlug en Stoom, terwijl de natuur meer ruimte krijgt in Ruim en Warm.

De mate van verandering bij de diverse ontwikkelingen – bepaald aan de hand van kentallen – wordt aangeduid als ‘beperkt’ of ‘veel’. Voor alle scenario’s geldt volgens Deltares dat ze laten zien dat Nederland deze eeuw stevige stappen moeten zetten. De wateropgaven raken het hele land en hebben consequenties voor alle gebieden en watergebruikers.

Zoetwaterbeschikbaarheid urgente opgave
De onderzoekers van Deltares noemen het beschikbaar houden van zoetwater voor allerlei maatschappelijke functies – denk aan drinkwater, landbouw, natuur, scheepvaart, energie en industrie – een van de urgentste opgaven. Het aanbod van zoetwater in de zomerperiode neemt af in elk scenario, door langere perioden van droogte en meer verdamping door hogere temperaturen. Ook ontstaan er watertekorten, omdat in de zomer minder water door de rivieren stroomt en zout water steeds verder het land binnendringt.

De watervraag neemt daarentegen sterk toe, onder andere voor de bestrijding van verzilting, de beregening van landbouwgronden, de uitbreiding van natuurgebieden en het voldoen aan een grotere drinkwaterbehoefte. Ook zal in de toekomst veel water nodig zijn voor de vernatting van laagveen, om de bodemdaling tegen te gaan en de CO2-uitstoot terug te dringen. Niet altijd zal er voldoende water beschikbaar zijn voor elke functie, wat leidt tot maatschappelijke schade.

Renske de Winter, expert op het gebied van kusten, delta’s en klimaatverandering bij Deltares: “We hebben ook gekeken naar hoe het plaatje van zoetwaterbeschikbaarheid, wateroverlast en waterveiligheid eruitziet in elke regio. Dan ontstaat per regio en per wateropgave een eigen beeld. Ook is de som van de opgaven nog eens verschillend in alle regio’s. Als we hieraan willen aanpassen, betekent het dat we in elke regio moeten zoeken naar oplossingen voor de eigen wateropgaven. Tegelijkertijd moet er worden geschakeld naar: werkt zo’n oplossing ook in samenhang met andere regio’s?”

Grotere kans op wateroverlast
De kans op wateroverlast wordt eveneens groter. Dat komt in de zomer door piekbuien en in de winter door lange perioden met regen. Verder zal zo’n gebeurtenis vaker samenvallen met andere extreme omstandigheden, zoals hoge rivierafvoeren en een hogere zeespiegelstijging. Daardoor wordt de afvoer van water minder goed mogelijk. Wateroverlast kan het maatschappelijk leven ontwrichten en leiden tot grote schade, zowel in stedelijk als in landelijk gebied.

Nog een andere ontwikkeling die voor elk deltascenario geldt: de bescherming tegen overstromingen vereist extra actie vanwege de stijgende zeespiegel en de toenemende rivierafvoeren in de winter. De gevolgen van een overstroming worden ook groter, onder andere omdat meer mensen achter de dijken wonen.

Het Hoogwaterbeschermingsprogramma bereidt zich voor 2050 hierop voor. Vermindert de mondiale uitstoot van broeikasgassen niet, dan neemt daarna de waterveiligheidsopgave verder toe.

Zie ook:
Het hoofdrapport Deltascenario’s 2024, zicht op water in Nederland en/of de samenvattende brochure.