Een groene woonomgeving versterkt ons immuunsysteem

Natuur in de gebouwde omgeving. Het zijn niet alleen bomen en struiken, huismussen en gierzwaluwen. ‘Al zien we ze niet, micro-organismen zijn ook onderdeel van de natuur’, trapt Coen van Rooyen af. ‘En de vraag is wat die kleine beestjes voor de gebouwde omgeving betekenen’, vraagt KAN-cafébaas Coen van Rooyen, in het dagelijks leven directeur van WoningBouwersNL.

Zijn gast van deze maand is Marco van Es, een micro-organisme-specialist. Maar eerst deelt Van Es zijn natuurmoment. ‘Ik ging met mijn kinderen op een korte fietsvakantie, van Amsterdam naar de Loosdrechtse plassen. En ik besefte hoe snel je van de stad in het groen bent.’

De lessen van Marco van Es

• We hebben onze darmen verarmd;
• Een theelepel grond bevat een miljard micro-organismen van wel tienduizend verschillende soorten;
• Hoe groener en natuurlijker de leefomgeving, hoe gezonder het immuunsysteem van de mens;
• Dat begint al met borstvoeding en kinderen die in de eerste duizend dagen van hun leven van alles in hun mond stoppen;
• De effecten zijn ook binnenshuis aangetoond. Natuurlijke ventilatie of luchtstromen langs plantenwanden werken positief;
• Natuurinclusief bouwen (huis, omgeving, stad) is gezonder.

Na zijn studie chemie aan de TU Delft, hield Van Es zich jarenlang bij een bedrijf bezig met probiotica, zeg maar ‘de kleine flesjes in de supermarkt’: bacteriën (meest melkzuurbacteriën) die als supplement vooral voor gezonde darmflora zorgen. ‘Het inzicht in het belang van bacteriën voor de menselijke gezondheid heeft een enorme vlucht genomen’, zegt Van Es. ‘Vooral doordat we de bacteriën, maar ook schimmels en gisten, op DNA-schaal kunnen bekijken, hebben we veel nieuwe inzichten opgedaan over de wisselwerking tussen de eencelligen en het lichaamsoppervlak waar ze zich bevinden, zoals huid, darmen en longen, kortom het microbioom.’

Het bedrijf groeide als kool en Marco van Es moest steeds meer management en organisatie gaan doen. ‘Ik was daar minder geschikt voor en begon voor mezelf, allereerst met een sabbatical van een half jaar. Uit onderzoek was al bekend dat mensen met een slecht immuunsysteem (lage weerstand) een veel geringere diversiteit aan bacteriën vertonen dan gezonde mensen.’ Niet veel later hoorde hij een lezing van een Amerikaanse antropoloog die de set bacteriën verzamelde van de Hadza-stam, een volk van jagers-verzamelaars in Tanzania. ‘Het bleek dat zij over een zeer hoge biodiversiteit beschikten, rijker, gezonder (zo goed als vrij van chronische welvaartziektes) dan de meest gezonde moderne mensen en nog veel hoger dan meer gebrekkige mensen.’

Toen viel het kwartje bij Marco van Es. ‘We zitten tachtig procent van de tijd binnen en laten onze kinderen in een ballenbak spelen. We hebben veel van het leven uit ons voedsel gekookt, bewerkt en gesteriliseerd. Het heeft geleid tot een totale verarming van de darmen. Ons immuunsysteem is langzaam achteruit gegaan door verlies van een rijke, brede biodiversiteit.’

Contact met grond en groen herstellen
Van Es trok de conclusie om er nu geen product (zoals met de probiotica) voor te maken, maar dat het antwoord moet liggen in het herstel van het contact met de grond en het groen. En hij kreeg nog een paar ‘kippenvel-momenten’. ‘Het is bekend dat een theelepel grond een miljard micro-organismen bevat van wel tienduizend verschillende soorten. Een baby van twee maanden tot een jaar heeft de neiging om van alles in de mond te stoppen. Ik dacht dat dit kwam om de textuur af te tasten van bijvoorbeeld een duplosteentje.’ Maar zet je een kind in een zandbak in plaats van een ballenbak, gebeurt er iets anders. ‘Dan stopt het kind dagelijks wel twintig gram grond in de mond met wel honderd miljard bacteriën. En dat doen baby’s over de hele wereld. Het is kennelijk evolutionair. In de eerste duizend dagen van je leven vinden er beslissende processen over de weerstand voor de rest van je leven plaats.’

Om te voorkomen dat we ziek worden van enkele ‘bad guys’ hebben we het rijke, brede spectrum aan micro-organismen deels verloren laten gaan.

PFAS en hondenpoep moet die grond niet bevatten. ‘En het is ook niet verstandig om in iemands gezicht te niesen of rauw vlees te eten. Met het steriel maken van elk speentje dat op de grond valt, zijn we echter helemaal doorgeslagen. Om te voorkomen dat we ziek worden van enkele ‘bad guys’ hebben we het rijke, brede spectrum aan micro-organismen deels verloren laten gaan.’

Groene buitenruimte voor gezondere kinderen
Met zijn stichting Bac2Nature richt Van Es zich op vier domeinen (speeltuinen, gebouwen, steden en bij voeding op groenten en fruit) waar hij adviseert hoe een gezonde microbioom te creëren. Neem kinderdagverblijven, nog een kippenvelmoment. ‘In Finland zijn vier kinderdagverblijven voorzien van een groene buitenruimte. Tegels eruit, kunstgras weg. Bij vier andere kinderdagverblijven bleef alles bij het oude. Kinderen speelden vier dagen per week één uur per dag buiten. Wat bleek? Al na één maand noteerden de onderzoekers meer bacteriën in de darmen en meer immuunstoffen in het bloed in vergelijking met de controlegroepen. De kans op allergieën en astma neemt af. Het intrigeert me mateloos.’

Kortom, hoe authentiek en natuurlijker de speelomgeving, hoe gezonder de kinderen. Met microben trainen we als het ware onze weerstand en worden we veerkrachtiger. Hoe dichterbij de natuur we staan, hoe beter. ‘Zelfs een foto van een bos helpt al, maar een groene tuin of een park in de buurt is natuurlijk beter.’

Vrouwen die hun kind borstvoeding geven, hebben een hogere kwaliteit melk als ze in de buurt van een park of in een natuurlijke omgeving wonen.

Belangrijk is ook de buitenlucht als medium voor de verrijking van de weerstand, stelt Van Es. Nog een kippenvelmoment. ‘Vrouwen die hun kind borstvoeding geven, hebben een hogere kwaliteit melk als ze in de buurt van een park of in een natuurlijke omgeving wonen’, zegt Van Es. Er zijn meer verschillende soorten suikers aanwezig. Het onderzoek is gecorrigeerd voor verschillen in sociaaleconomische status.

Treffend is ook de rol van de lucht. Een experiment: muizen zitten in drie kooitjes met elk een ander uitzicht. De eerste groep heeft arme, schrale zandgrond, de tweede een parkachtige omgeving en de derde groep muizen zit in een neutrale kooi. Met windmolentjes wordt de lucht naar de kooien geblazen. ‘De muizen met een groenrijk uitzicht hebben een gezonder microbioom èn vertonen minder angst in stresstesten.’

Iets dergelijks is bekend van een wand met planten in een kantoor. Na drie weken is bij deze kantoormensen gezondheidsbevorderende effecten aangetoond, vertelt Van Es. ‘Dus zorg voor ventilatie, liefst met ongefilterde buitenlucht (tenzij je langs een snelweg woont). Ook lichtinval van buiten heeft positieve effecten.’

Advies voor de nieuwe regering
De boodschap is duidelijk. Een biodiverse woonomgeving heeft direct positieve gezondheidseffecten. Daarom heeft Marco van Es een goed voorbereid advies voor een nieuwe regering. ‘Beste Geert, Dilan, Pieter en Caroline, onze huid, longen en darmen bestaan uit miljoenen microben die een afspiegeling vormen van de biodiversiteit van onze leefomgeving. Hoe rijker de landbouw en natuurgebieden, hoe groener onze steden en gebouwen en hoe modderiger onze speeltuinen, hoe gezonder ons afweersysteem is. Laten we de stijgende zorgkosten bij de bron aanpakken en natuurinclusief bouwen bevorderen.’

Verslag: René Didde