Wanneer is een Tijdelijke Natuur ontheffing een goed idee?

In november 2023 bleek dat het ministerie van LNV de Gedragscode Tijdelijke Natuur niet zou vernieuwen. Gelukkig blijft het wél gewoon mogelijk om bij de provincie een Tijdelijke Natuur ontheffing aan te vragen. Arnold van Kreveld, programma coördinator bij de Stichting Tijdelijke Natuur, geeft aan in welke gevallen het een goed idee is voor ontwikkelaars om dat te doen.
 
Arnold van Kreveld is al 15 jaar betrokken bij de ontwikkeling van het concept Tijdelijke Natuur. Toch is hij zich ervan bewust dat veel partijen nog nooit van de regeling hebben gehoord, of dat ze een verouderd beeld hebben van wat Tijdelijke Natuur inhoudt: “Er zijn veel misverstanden. Dat komt doordat het proces in de loop van de tijd is geëvolueerd. In het begin kreeg je bijvoorbeeld vrijstelling voor een aantal soorten, maar niet – zoals nu – voor alle soorten. Dat was voor veel partijen niet interessant”.

Wat is tijdelijke natuur?
Tijdelijke natuur is natuur die zich zelfstandig ontwikkelt op terreinen die minstens een jaar braakliggen. Tijdelijke natuur stimuleert de biodiversiteit in het gebied en je creëert een aantrekkelijke, groene leefomgeving.

De terreineigenaar krijgt vooraf toestemming om beschermde soorten die zich eventueel op het tijdelijke natuurterrein vestigen te verwijderen, wanneer de uiteindelijke bestemming gerealiseerd wordt.

Voor terreineigenaren is tijdelijke natuur aantrekkelijk, omdat hiermee het risico van onverwachte vertraging en procedures vanwege nieuwvestiging van beschermde soorten wordt weggenomen.

Arnold van Kreveld: “De regeling is in feite opgezet als risicomanagement-instrument. Als een ontwikkelaar de natuur tijdelijk de ruimte geeft, bijvoorbeeld om af te kunnen zien van natuurwerend beheer en daarmee geld te besparen, of om een groen imago te onderstrepen, dan biedt dat vooraf de garantie dat je de beschermde soorten die zich eventueel vestigen weer mag weghalen. Uiteraard met inachtneming van de geldende zorgplicht.”

“Tijdens de ontwikkeling van het concept is gebleken dat er nog een extra voordeel is: veel ontwikkelaars stellen de inventarisatie van beschermde diersoorten uit tot het laatste moment. Dat kan nog wel eens leiden tot een vervelende verrassing. Als je een Tijdelijke Natuur ontheffing aanvraagt heb je dit aspect aan het begin van het proces al helemaal geregeld. En dat voordeel blijft natuurlijk, ook nu de Gedragscode vervalt.”

Veel ontwikkelaars stellen de inventarisatie van beschermde diersoorten uit tot het laatste moment. Dat kan nog wel eens leiden tot een vervelende verrassing.

Wat was het verschil tussen de Gedragscode en de ontheffing?
Arnold: “Een ontheffing aanvragen heeft voor- en nadelen. Sommige partijen kozen in het verleden voor de Gedragscode, anderen voor de ontheffing. Een reden om voor de Gedragscode te kiezen was bijvoorbeeld dat je een uniforme regelgeving had over de provincie-grenzen heen. Een ontheffing is daarnaast kostbaarder omdat je leges moet betalen, soms tot een paar duizend euro. En het kost ook vrij veel tijd voordat een ontheffing wordt verleend. Maar de ontheffing heeft voor sommige partijen ook weer een belangrijk voordeel: je hebt een helder document van het bevoegd gezag in handen, dat duidelijk omschrijft aan welke eisen je moet voldoen.”

Dan heb je het over de kosten en het afdekken van risico’s, maar tijdelijke natuur levert toch ook echte natuurwaarde op?
“Zeker. En ontwikkelaars laten op deze manier zien dat ze een stapje extra zetten bij het bevorderen van biodiversiteit. Dan heb ik het uiteraard niet over een postzegel van een paar vierkante meter, maar over een flink terrein waar de natuur meer ruimte krijgt. Met name pioniersoorten en vroege soorten krijgen dan een steuntje in de rug. Pioniersoorten vestigen zich trouwens ook goed op een kaal terrein. En de tijdelijke woonplaats kan echt bijdragen aan de instandhouding en de verdere verspreiding van deze soorten naar andere plekken.”  

“Wij adviseren overigens altijd om contact op te nemen met een lokale milieu-werkgroep of natuur-organisatie. Zij vinden het vaak interessant om het gebied te inventariseren of een keer een excursie te doen. Maar men weet ook dat het gaat om tijdelijke natuur, en er zullen geen protesten komen als het terrein uiteindelijk bouwrijp wordt gemaakt. Communicatief loop je dus veel minder risico – niet dat we hier in de praktijk ooit problemen mee hebben gehad. En voor de ontwikkelaar is het leuk om laagdrempelig zo’n soort samenwerking te hebben en af en toe iets te horen over het terrein.”

Dat klinkt goed, maar een ontheffing aanvragen is dus duidelijk geen ‘no-brainer’?
“Het is zeker geen no-brainer, want als eerste stap moet je een inventarisatie laten doen om te bekijken of er beschermde soorten op het terrein voorkomen. En als het gaat om een groot terrein, met slootjes, bomen en noem maar op, dan loopt dat al snel in de duizenden euro’s. En daarnaast moet je voor het bouwrijp maken een tweede inventarisatie doen, om te weten waar je rekening mee moet houden. Dat is opnieuw een kostenpost, en daar komen de leges van de provincie bovenop. Al met al is dat best een hoog bedrag. Dus als het gaat om een klein, droog, binnenstedelijk gebiedje met een kleine kans op beschermde soorten, vraag je dan als ontwikkelaar af of je werkelijk een vrijstelling van de Wet natuurbescherming nodig hebt, want de kans op vestiging van beschermde soorten is dan in de meeste gevallen bijna nul. Maar als het gaat om een groot terrein, naast een natuurgebied bijvoorbeeld, met water en noem maar op, dan is de kans op vestiging van beschermde soorten veel groter. In zo’n geval verdien je de investering gemakkelijk terug, zeker als een terrein een paar jaar braak ligt. Want het alternatief is dat je intensief moet gaan beheren om de natuurwaarde buiten te houden, en dat wordt kostbaar en biedt bovendien geen zekerheid.”

Omdat de Gedragscode vervalt, heeft de Stichting Tijdelijke Natuur besloten zichzelf op te heffen. De ontheffing Tijdelijke Natuur blijft bestaan. Dat Tijdelijke Natuur goed werkt heeft bijna 15 jaar ervaring inmiddels aangetoond.

Meer weten?
– Aquire Publishing publiceerde onlangs het digitale magazine ‘De kracht van Tijdelijke Natuur’ dat een paar inspirerende casussen beschrijft;
– Download de fraaie infographic Tijdelijke Natuur;
– Ga voor meer informatie naar de website Tijdelijke Natuur.

Tekst: Anton Coops
Beeld: Ron Poot (incl. header foto) en Arnold van Kreveld