Regeneratief ontwerpen volgens Marlies Zuidam

Verslag van de sessie over regeneratief ontwerpen, met Marlies Zuidam van FAAM architects, tijdens het Congres Natuur en Water KAN in de stad. Door René Didde.

Natuur en water KAN in de stad, maar hoe moet je dat aanpakken? Wat moet je doen aan de tekentafel op het gebied van ontwerp van de woningen en ontwerp van de openbare ruimte? Marlies Zuidam van FAAM Architecten gaat er in een deelsessie uitvoerig op in.

‘Regeneratief’ is een nogal abstract begrip, maar het komt er op neer dat natuurlijke hulpbronnen niet worden uitgeput, maar worden versterkt, zoals bijvoorbeeld in de landbouw. Hoe zit dat bij ontwerpen van klimaatadaptieve en natuurinclusieve nieuwbouw? Hoe kun je een gebouw ontwerpen dat meer teruggeeft aan de aarde dan het verbruikt? Daarover gaat de deelsessie van Marlies Zuidam van FAAM Architects. Gespreksleider Sander Woertman wil eerst weten waar de deelnemers werken. Het blijkt een normale doorsnede van KAN-congresbezoekers. Vooral de bouw- en ontwikkelsector, steeds meer gemeenten, ook architecten, ecologen en er is zelfs iemand die helofytenfilters ontwerpt.

‘Omdat de mens onderdeel is van een ecosysteem’, begint Zuidam, ‘moeten we minder CO2 uitstoten, water meer in de bodem laten lopen en aandacht hebben voor biodiversiteit in bodem en groen.’ In het ‘oude denken’ moesten woningen domweg voldoen aan het beleid. Regeneratief ontwerpen wil zeggen dat je ‘from scratch’ uitgaat van wat er al is, aldus de architect. ‘Het doel is om die beginsituatie te verbeteren en daardoor de omgeving te verrijken. Er komt meer groen, biodivers bodemleven, hout dat CO2 vastlegt. Water wordt zuiverder en natuurlijk.’

Deze gezonde omgeving heeft zijn weerslag op bewoners. Wonen in groen is gezonder, er is minder hittestress, wateroverlast en droogte, aldus de architect die met 14 collega’s vooral ontwerpt in Brabant, omgeving Eindhoven. Tachtig procent van het werk betreft woningen, zowel op het niveau van het gebouw als in het gebied. En zowel voor woningcorporaties als voor projectontwikkelaars.

Gaat regeneratief verder dan natuurinclusief? Het lijkt er wel op. Natuurinclusief is beleid van zoveel nestkastjes, zoveel vierkante meters groen en zoveel van die en die doelsoorten. Regeneratief maakt van private tuinen collectief groen. 

Gaat regeneratief verder dan natuurinclusief? Het lijkt er wel op. ‘Natuurinclusief is beleid van zoveel nestkastjes, zoveel vierkante meters groen en zoveel van die en die doelsoorten. Regeneratief maakt van private tuinen collectief groen. De natuur neemt die omgeving over en gaat het zelf doen.’ Met nestkastjes alleen of zoveel vierkante meter kom je er niet. ‘De helft vierkante meters groen maar van betere kwaliteit, kan beter zijn. En wat heb je aan 20 nestkastjes als er geen voedsel, veiligheid en verbinding is’, aldus Marlies Zuidam. ‘Wat niet wegneemt dat er wel spelregels moeten zijn voor partijen die niets doen.’

Er ontstaat al snel een levendig gesprek waarbij Marlies Zuidam niet toekomt aan haar voorbereide sessie. Aan de hand van de vragen van de deelnemers legt ze via voorbeelden het regeneratieve ontwerpen uit. Enkele highlights: [NB: de citaten zijn niet noodzakelijk van Marlies Zuidam afkomstig, maar kwamen ook uit de zaal]

In de Eindhovense Moddermanstraat heeft FAAM geholpen de straat met 250 sociale woningen te verdichten én te vergroenen en verduurzamen, met respect voor de cultuurhistorie. Hoe? Biobased houtskeletbouw, water in de openbare ruimte, collectief groen in plaats van privétuinen en de auto’s buiten de straat. ‘Het werd een succes. Mensen ontmoeten elkaar ook meer’, aldus Zuidam.

Het nut van meten is niet altijd zinnig, zie de voorgeschreven aantallen nestkastjes en hoe meet je eenzaamheid en sociale cohesie eigenlijk? ‘Anderzijds is het goed om het verband tussen meer groen en minder hittestress scherper te krijgen, ook op de langere termijn. Dat vindt de lokale politiek ook belangrijk. Het is zaak om in een vroegtijdig stadium ecologische termen op de bouwtekeningen te noemen zodat aannemers worden meegenomen. Hoe later je bij het proces betrokken raakt, hoe minder vrijheidsgraden. Betrek ook de bewoners vroegtijdig bij biodiverse vergroening. Leg de seizoenen uit, en maak duidelijk dat het alleen in het eerste jaar ‘een zooi’ is.’

Zuidam houdt een warm pleidooi voor biobased bouwmateriaal. Ze werkt aan 89 strowoningen die voor de 44 totaal afgeschreven woningen uit 1947 vervangen in de Rustenburgstraat in Eindhoven. ‘Het is lowtech want heeft amper installaties nodig, is akoestisch goed en comfortabel. En het is volkomen hergebruik! Want één woning wordt gemaakt van de oogstresten van één voetbalveld landbouwgrond. Het is een kans voor de landbouw en voor lokale werkgelegenheid.’

Download de presentatie van Marlies Zuidam