“Geef natuur de ruimte, laat bomen en waterstructuren intact”

Verslag van het KAN Café met Timo Roeke, adviseur bij Vogelbescherming Nederland, door René Didde

De wisselvallige zomer loopt ten einde dus Coen van Rooyen heropent zijn maandelijkse KAN-café. Wisselvallig? Dit jaar begon met een als gebruikelijk natte winter, vervolgens een droge periode, maar toen een koud en wisselvallig voorjaar, zo brengt de enthousiaste cafébaas, tevens directeur van WoningBouwersNL in herinnering. Vervolgens viel van half mei tot eind juni nergens in Nederland een spat regen, maar toen begon in juli wat iedereen zich wél herinnert: veel regen.

Dat had voordelen. ‘Ik zag voor het eerst sinds jaren bloeiende hei op de Sallandse Heuvelrug, een prachtige paarse gloed die ik al een paar jaar niet had gezien’, zo benoemt Timo Roeke zijn mooiste natuurbeleving van de laatste maand. ‘Doordat het gestaag regende en we niet de bekende stortbuien hadden, kon de grondwaterstand zich herstellen’, zegt de senior-adviseur van team Stad bij Vogelbescherming Nederland. Dat is beter voor de bodem en de natuur. ‘Oude eiken wortelen diep. Dat is de reden dat ze in droge jaren hun blad laten vallen. Een boom verdraagt de droogte niet lang, en ook vogels kunnen sterven van de dorst’, aldus Roeke.

De lessen van Timo Roeke

• Er moet een cultuuromslag komen. Iedereen moet offers brengen om de klimaatproblemen het hoofd te bieden.
• Geef natuur de ruimte. Bijvangst: meer inheemse biodiversiteit, betere waterkwaliteit en reductie van stikstof.
• Minder verlichting in wijken is beter voor biodiversiteit én verlaagt inbraak.
• Wat betreft klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen wordt nog teveel in proefprojecten en pilots gedacht. Pas het gewoon toe!
• Begin een tender niet met een schone lei. Laat bomen en waterstructuren intact.

Innovatieve nestgelegenheden
In het gesprek tussen Coen van Rooyen en Timo Roeke gaat het meest over innovatie. Samen met kennisinstellingen en universiteiten werkt Vogelbescherming aan oplossingen voor nestmogelijkheden voor vleermuizen, die door de verbeterde isolatie niet meer in de spouwmuren terecht kunnen. ‘Andere gebouwgebonden soorten als de huismus passen zich gemakkelijker aan’, ziet Roeke. ‘Huismussen maken hun nest onder zonnepanelen en ook de steenuil valt daarvoor. De gierzwaluw echter niet, dus daar kijken we nog naar.’

En er is nog een bezwaar, want mensen zijn bang dat die nesten onder panelen in brand kunnen vliegen door de warmte. Ook verzekeraars en dakbedekkers zijn daar ongerust over. Mogelijk kan een langwerpige steen de warmte verdelen. Daar studeren we nog op.’ Ook onderzoekt Roeke de effecten van een speciale UV-doorlatende folie over raamglas waardoor vogels de ramen beter zien.

Roeke zou ook graag onderzoek doen naar de te verwachten positieve effecten van een donkere wijk op biodiversiteit. Onno Dwars van Ballast Nedam gaat helpen zo’n wijk te vinden, want zulke plekken zijn schaars. Maar ook hier kunnen bewoners mogelijk ongerust raken, want zij vrezen misschien andere struikrovers, oppert Coen van Rooyen. ‘Onderzoek uit de VS toont dat het aantal inbraken in minder verlichte wijken juist afneemt , want de daders zijn immers beter zichtbaar. Communicatie is daarover dus heel belangrijk’, aldus Roeke.

Wie bij Vogelbescherming Nederland werkt moet natuurlijk verstand hebben van vogels en over een hart voor de natuur beschikken. Vooral moet je een verbinder zijn, zegt Timo Roeke. ‘Anders dan bijvoorbeeld het activistische Greenpeace, zoeken wij steeds punten waardoor wij ook met onze ‘vijanden’ in gesprek kunnen blijven.’

Roeke werkt met Vogelbescherming Nederland langs drie verschillende lijnen: de markt, de overheid en de innovatie. ‘We adviseren alle grote projectontwikkelaars over hun plannen. Roeke wordt vaak benaderd door partijen als Ballast Nedam of Heijmans. ‘Kijk eens mee hoe we onze plannen voor een gewonnen tender meer natuurinclusief kunnen maken’, vragen ze dan. Samen met Nest en Synchroon werd de handreiking Natuurinclusief Ontwikkelen gemaakt. ‘Een cafetaria-modulemodel’, legt Roeke uit. Ontwikkelaars en gemeenten kunnen de menukaart nalopen. ‘De lijn is echter altijd: we moeten de cultuuromslag maken naar het combineren van functies’. Een voorbeeld daarvan is dat meer water in de wijk werkt om hoosbuien op te vangen, maar het is ook van belang voor recreatie, ontspanning voor kinderen in de wijk én voor de natuur.

Maar ook bij de overheid is een cultuuromslag nodig, betoogt Roeke. Er ligt een bouwopgave van 900 duizend woningen. ‘Dat is een stad als Den Haag erbij.’ ‘Of heel veel straatjes bij bestaande steden en dorpen’, vult Coen van Rooyen aan. De wetgeving sluit echter niet aan om deze enorme operatie natuurinclusief uit te voeren. ‘Het zijn geen enorme kosten, maar natuurinclusief bouwen heeft wel een invloed op de prijs van de huizen in de zojuist gewonnen tender’, zegt Roeke. ‘Dus dan is het wel fijn dat er een level playing field is, dus overal dezelfde regels en voorschriften.’

We gaan in Nederland nog veel te veel tot het randje. We laten het er op aankomen in plaats van echt maatregelen te treffen. Er moet echt een cultuuromslag komen.

Dat geldt ook voor de mug in waterrijke wijken. Bewoners zijn soms bang voor muggen in bijvoorbeeld wadi’s, maar het water staat daar te kort in om muggenlarven te laten volgroeien. ‘Verder eten gierzwaluwen in dagdienst en vleermuizen in nachtdienst hun buikje rond aan insecten.’ Naast communicatie kan educatie op scholen helpen. ‘Het zijn vaak grote panden, waar leerlingen experimenten kunnen uitvoeren en volgen. Dat kan helpen bij meer begrip voor vogelvriendelijke maatregelen in de bouw, zegt de expert. ‘We gaan in Nederland nog veel te veel tot het randje. We laten het er op aankomen in plaats van echt maatregelen te treffen. Er moet echt een cultuuromslag komen. Het helpt daarbij als de overheid normen stelt en zegt ‘het is misschien niet leuk, en het doet pijn maar dit moet jij doen. Want anders nemen de klimaatproblemen met slachtoffers en vluchtelingen alleen maar toe.’

Dat geldt ook klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen bij projectontwikkelaars. ‘Het gaat met de koplopers in de sector heus goed, maar er is nog heel veel te winnen, ook bij gemeenten. Er wordt nog veel te veel in proefprojecten en pilots gedacht. Daar hebben we er echter al duizend van’, zegt Roeke. ‘Maak daarom meteen in het begin aan de architect duidelijk dat er klimaatrobuuste maatregelen nodig zijn. Biedt een palet van mogelijkheden aan, laat hem er wat uit pakken en ga aan de slag. De wind is echt gedraaid. Potentiële kopers accepteren steeds minder dat er geen klimaatvriendelijke huis staat.’

‘Grote tenders van woningbouwprojecten beginnen nog te veel met een schone lei. Laat bomen en waterstructuren toch intact!

De bekende 5 V’s vormen een goede basis om te beginnen als het om vogels en biodiversiteit gaat. Verbinding, variatie, voedsel, veiligheid en voortplanting, eigenlijk hetzelfde als wat een mens zoekt. ‘Grote tenders van woningbouwprojecten beginnen nog te veel met een schone lei. Laat bomen en waterstructuren toch intact! Dat zijn immers al lang bestaande verbindingszones, die variatie mogelijk maken. Als je bomen kapt en weer nieuwe aanplant, duurt het dertig jaar voordat er voldoende insecten en dus vogels zijn. De overheid moet niet werken met doelen als ‘de zwartkop moet terug’, maar ‘we geven natuur de ruimte. Dat ontwikkelt de inheemse biodiversiteit. Waterkwaliteit en reductie van stikstof zijn daarbij belangrijke bijvangst, niet alleen in het landelijk gebied (driekwart van Nederland), maar ook in het stedelijk gebied.’

Een soortgelijk pleidooi zou Timo Roeke’s advies zijn aan de toekomstige ministers van VROM en van LNV. ‘Er is niet één doelgroep die wat moet doen, maar we moeten allemaal offers brengen en veranderen en daarbij meer saamhorigheid aan de dag leggen in Nederland, want anders gaat het echt mis.’

Het volgende KAN-café vindt plaats op 5 oktober. Het onderwerp: hellende groene daken. Waar moet je op letten als ontwikkelaar, bouwer of woningcorporatie? Sander Scheper (Sempergreen) geeft in dit praktische KAN Café antwoord op al je vragen.