Bouwen in de Reevedelta door te kijken naar het landschap

Dit artikel verscheen eerder op Stadszaken.nl

Kampen bouwt een kleine drieduizend nieuwe woningen tegen het natuurgebied Reevediep aan. Er verrijst zelfs een compleet nieuw dorp boven op de Klimaatdijk, speciaal aangelegd naast het Reevediep, bypass van de IJssel bij hoogwater. Doordat de gemeente een groot deel van de grond zelf in handen heeft, is er ruimte voor sociale bouw en ruimtelijke experimenten. De gewaagde ontwikkeling toont hoe woningbouw, natuur en klimaatadaptie kunnen samengaan.

Met een wijds gebaar laat René Penning zien waar het nieuwe dorp Reeve moet komen. Vanaf de Klimaatdijk wijst de strategisch adviseur wonen van Gemeente Kampen naar landerijen naast het water: ‘Daar komt het, boven op de dijk, pal aan het water. Je kunt straks zo met je sloep naar de Weerribben varen’. Ontwikkelaar BPD noemde het al ‘dijkwonen’. Een dorp past prima op deze dijk. De Klimaatdijk is 130 meter breed en 2 kilometer lang. Volgens de ontwikkelaar is het een unieke manier van functies combineren.

Terwijl dagjesmensen langsfietsen, wijst Penning naar een kleinschalig bouwproject. ‘Daar zie je de eerste woning van deelproject Reeve 1 al in aanbouw. Dat project moet in 2026 klaar zijn. Daarna starten we met het andere deel, Reeve 2’, legt hij uit. ‘Reeve 1 en 2, samen zo’n 1200 woningen, moeten straks samen echt een dorp vormen. We hebben de school al ingepland.’ Bij de school is een centrale plek ingeruimd als ontmoetingsruimte voor de toekomstige bewoners. De ontwikkelaars hopen dat de dorpelingen daar zelf plannen gaan maken voor bijvoorbeeld het gezamenlijk opwekken van energie.

Een nieuw dorp op de Klimaatdijk, 130 meter breed en 2 km lang, is een unieke manier van functies combineren.

Het dorp, met 320 koopwoningen, 54 huurwoningen en 226 vrije kavels, is het opvallendste project, maar zeker niet het enige in Kampen. De adviseur draait zich om. In de verte passeert de N50 en ligt station Kampen-Zuid. Hij wijst iets verder, over het oude dijklandschap van de Zwartendijk: ‘Daar plannen we de rest van Reevedelta, met 1700 woningen. Achter de net afgebouwde wijk Stationskwartier pakken we het verouderde sportpark De Maten aan.’

De ambitieuze woningbouwplannen van Kampen maken deel uit van de woningbouwopgave voor West-Overijssel. In het hele gebied moeten de komende tijd zo’n 40.000 woningen komen. In 2021 besloot Kampen daarvan ongeveer tien procent voor zijn rekening te nemen, waarvan een groot deel in de Reevedelta. Er komen aan de zuidkant van de stad dus veel woningen bij, precies tussen het oude stadscentrum, het Drontermeer en het Reevediep, dat in maart 2019 feestelijk werd geopend door koning Willem-Alexander.

Hoogwatergeul als natuurgebied
Het Reevediep is een hoogwatergeul die inmiddels is uitgegroeid tot een natuurgebied met de nodige toeristische aantrekkingskracht. De nieuwe rivierarm is aangelegd in het kader van Ruimte voor de Rivier en leidt van de IJssel naar het Drontermeer. Naast de geul is de brede Klimaatdijk aangelegd, die de oude polder Dronthen en de stad Kampen beschermt tegen hoogwater in de IJssel.

De bouw van al die woningen in en nabij een natuurgebied vergt wel creativiteit, want niet iedereen ziet de bouwplannen zitten. De plannen voor De Reeve hebben jarenlang bij de rechter gelegen. Actiegroep Zwartendijk en Natuurvereniging IJsseldelta zagen niets in de komst van honderden woningen in het gebied. Ook wilden ze voorkomen dat het Reevediep een vaargeul kreeg voor pleziervaart. Volgens de tegenstanders is het project veel te duur, is woningbouw op de Klimaatdijk helemaal niet nodig en verstoren de plannen de natuur.

Die natuur was al aan het veranderen, door de komst van de geul. Bart Zeven van Actiegroep Zwartendijk zei in 2018 in de Stentor dat hij er dubbel instaat. ‘Dit landschap was zó mooi en bijzonder: je zag de koeien, hoorde de grutto. De weidevogels zijn verjaagd, maar we krijgen er watervogels voor terug. Het is afwachten hoe het uiteindelijk wordt.’

Die nieuwe geul zagen de actievoerders dan wel zitten, maar de woningbouw was ze teveel. De eerste gang naar de rechter, om de komst van 1300 woningen te verbieden, wonnen ze. De gemeente had haar huiswerk niet goed gedaan. De plannen werden aangepast en opgeknipt in twee deelprojecten van 600 woningen elk. Dat kon de goedkeuring van de Raad van State wel wegdragen, uiteraard tot grote spijt van de actievoerders. Die hebben zich er inmiddels bij neergelegd.

We hebben eerst een landschapsplan gemaakt, daarna een stedenbouwkundig plan.

Deprogrammeren
De plannen zijn intussen wel aangepast in de richting van de natuurorganisaties. De gemeente wil natuurinclusiever bouwen. Dus wordt er gedeprogrammeerd. Zo is een hotel geschrapt in de plannen. Daarvoor in de plaats komt natuur – als de financiën het toelaten. Ook zijn aanpassingen gedaan in het aantal woningen in het gebied. ‘We bouwen een stuk minder woningen dan gebruikelijk: 20 per hectare voor hele plangebied. In een Vinex-locatie is dat al snel 35 per hectare’, zegt Penning. Door de laagste delen leeg te laten, kan daar het regenwater de bodem inzakken, wat helpt tegen verdroging.

Het dorp Reeve, naast het natuurgebied Reevediep, wordt daarom waterrijk en groen
Voor de ontwikkeling van het gebied heeft Kampen de planvorming omgedraaid. Penning: ‘We hebben eerst een landschapsplan gemaakt, daarna een stedenbouwkundig plan.’

De stedenbouwkundige opzet is gebaseerd op de bestaande polderstructuur, met rechte doorgaande waterlijnen in het landschap. Er ontstaan zo eilanden, die passen in het landschap.

Door de bodem grondig te analyseren, is duidelijk geworden waar woningen het beste passen en welke groenstructuur daarbij hoort. Het dorp Reeve, naast het natuurgebied Reevediep, wordt daarom waterrijk en groen. Op de Zwartedijk, met z’n historische boerderijen, komt kleinschalig wonen op het erf. De ruimte rondom de historische, meanderende dijk blijft zo wijds en dat heeft weer voordelen voor het opnemen van regenwater. De venenbodem verdroogt dan niet.

We gaan veel bomen vooruitplanten. Op die manier zijn de bomen volwassen op het moment dat de eerste bewoners hun huizen betrekken.

Door uit te gaan van een landschapsplan, weet Kampen nu al waar het groen gaat komen. ‘We gaan veel bomen vooruitplanten’, zegt Penning. Op die manier zijn de bomen volwassen op het moment dat de eerste bewoners hun huizen betrekken. ‘Dat is een mooi voorbeeld hoe gebiedsontwikkeling en natuur hand in hand kunnen gaan.’ In de nog uit te graven kanaaltjes van het dorp is ruimte voor zes woonboten. Verderop blijven de oude kolkjes behouden: woningbouw wordt er zorgvuldig omheen gepland.

Groennetwerken
We rijden naar de andere kant van het plangebied, naar de Scheeresluis, waar het verkeer over de Kamperstraatweg raast. Bootjes wachten totdat de sluizen opengaan en tieners springen van de kade het water in, ondanks waarschuwingen van de sluismeester. Dit is de andere kant van het Reevediep. Hier liggen nog akkers en een eenzame boerderij.

‘Vrijwel alle grond is in handen van ontwikkelaar BPD en de gemeente Kampen. Dat zit zo’, legt Penning uit: ‘Vlak voor de financiële crisis was de grond opgekocht door beleggers. Die wilden er tijdens de crisis vanaf en zo kreeg de gemeente veel grond voor een relatief lage prijs in handen. Voor de gemeente was de financiële crisis een zegen.’

Het geeft Kampen lucht om tot twintig procent sociale woningen te bouwen en ruimte te geven aan gesubsidieerde koop. Ook zijn er plekken gevonden voor moderne woonvormen, zoals een Knarrenhof (een combinatie van de hofjes van vroeger met het gemak van heden). Voor de tieners komt op verzoek van inwoners van Kampen een nieuw strandje waar de brugwachter ze niet achter de vodden aanzit.

Gemeente stuurt op sociale huur en gesubsidieerde koop
Uit de regelmatige Gebiedscafés Reevedelta, waar de inspraak is geregeld, kwam verder het verzoek om een horecagelegenheid aan het water en een grondige modernisering van sportpark De Maten. Dat staat nog op de agenda van de gemeente. Ook kwam de vraag om aan de dieren in het gebied te denken. Het landschapsplan biedt hier eveneens uitkomst. Er wordt doorgebouwd aan groennetwerken, die de basis vormen voor biodiversiteit in de Reevedelta, laat strategisch adviseur Penning weten.

Zie ook:
Reeve (Kampen)
Wonen aan en op de eerste klimaatdijk van Nederland