Stappenplan en toolbox om gevolgen van overstromingen te beperken

Dit artikel verscheen eerder op het Kennisportaal Klimaatadaptatie.

Hoe kun je de mogelijke gevolgen van overstromingen beperken? Een studie in opdracht van de gemeente Amsterdam en Waternet biedt een stappenplan voor gebiedsontwikkelaars om nieuwbouw in de toekomst beter te beschermen tegen de gevolgen van overstromingen. Daarnaast bevat het rapport een uitgebreide toolbox met mogelijke maatregelen. Ook buiten de regio Amsterdam zijn stappenplan en toolbox interessant voor gebiedsontwikkelaars.

De kans dat Amsterdam overstroomt is erg klein. Maar als het toch gebeurt zijn de gevolgen groot. Daarom is het nodig om bij gebiedsontwikkeling en grote investeringsbesluiten voortaan meer rekening te houden met overstromingsrisico’s. Dat biedt kansen om de mogelijke gevolgen te beperken.

Complexe opgave
Klimaatverandering en extra verstedelijking zetten het watersysteem in Amsterdam onder druk. Dat maakt het steeds lastiger om maatregelen te nemen. Daarom is het volgens de onderzoekers belangrijk om nu al slimme keuzes te maken. Tegelijk is dat een complexe opgave. Verschillende sectoren moeten bijvoorbeeld met elkaar samenwerken. Ook is er een gezamenlijke aanpak nodig. Verder is voor gevolgbeperking in Nederland de governance niet helemaal duidelijk.

Stappenplan gebiedsontwikkeling
De Metropoolregio Amsterdam (MRA) heeft een basisniveau opgesteld met doelvoorschriften om bij nieuwbouw de gevolgen van overstromingen te beperken. De onderzoekers hebben dit naar een stappenplan vertaald. Met dit stappenplan krijg je inzicht in de kansen op een bepaalde overstromingsdiepte van een locatie. Daarnaast helpt het stappenplan om de maatregelen voor meerlaagsveiligheid te bepalen.

Toolbox gevolgbeperking
In de Toolbox gevolgbeperking staan ongeveer vijftig maatregelen om meerlaagsveiligheid te creëren bij nieuwe ontwikkelingen. Ze zijn gebaseerd op voorbeelden en maatregelen uit binnen- en buitenland. De maatregelen zijn verdeeld in vier categorieën:

Dry-proof ontwikkelingen: water komt het gebouw of de openbare ruimte niet in. Dit kunnen eenvoudige maatregelen zijn, zoals verhoging van de stoep. Het kunnen ook meer ingrijpende maatregelen zijn, zoals de bouw van paalwoningen of woningen die omhoog drijven bij een overstroming.

Wet-proof ontwikkelingen: waterrobuuste inrichting beperkt of voorkomt schade. Bijvoorbeeld: de aanleg van een waterrobuuste vloer, waterbestendige vegetatie of verhoging van een elektriciteitshuisje.

Schuilen en (verticaal) evacueren: maatregelen vergroten de zelfredzaamheid en voorkomen slachtoffers. Je kunt bijvoorbeeld zorgen voor een noodpakket op zolder of zonnepanelen aanleggen als extra energiebron. Ook het opstellen van een noodplan hoort bij dit soort maatregelen.

Zonering: beperk in kwetsbare gebieden de aanwezigheid van vitale en kwetsbare functies. Een voorbeeld hiervan is dat je diepe polders niet ontwikkelt voor woningbouw of dat je geen kwetsbare functie aanlegt in een gebied dat diep overstroombaar is.

Aanbevelingen
In de studie staat dat er bij ruimtelijke ontwikkelingen weinig aandacht is voor overstromingsrisico’s. Daardoor laten partijen, zoals gemeenten en private partijen, belangrijke kansen liggen om te werken aan meerlaagsveiligheid. Daar kan pas verandering in komen als zij zich bewuster worden van de overstromingsrisico’s. Ook is het belangrijk om nu al rekening te houden met mogelijke maatregelen in het watersysteem en de ruimtelijke inrichting voor de lange termijn, inclusief zeespiegelstijging. Daarnaast is het nodig om het watersysteem klimaatrobuuster te maken en ervoor te zorgen dat verschillende oplossingsrichtingen in de toekomst mogelijk blijven. Verder doet het rapport allerlei concrete aanbevelingen. Hieronder volgt een selectie:

• Houd bij gebiedsontwikkeling rekening met een mogelijk hoger calamiteitenpeil op het Noordzeekanaal en het Markermeer. Het calamiteitenpeil is het waterpeil in een extreme situatie.
• Zorg op lokaal, stedelijk en regionaal niveau voor ruimte om water te kunnen opvangen bij piekbuien.
• Organiseer een risicodialoog om te bepalen welke gevolgen je wilt beperken, voor welke maatregelen er ruimte is en welke maatregelen financieel haalbaar zijn.
• Vitale en kwetsbare functies verdienen extra aandacht. Een kwetsbare functie, zoals een ziekenhuis, moet je niet in een gebied plaatsen waar bij een overstroming het water heel hoog komt te staan. Ook de aanleg van een vluchtroute maar een veilige plek kan al veel verschil maken.

Download Kansen voor gevolgbeperking overstromingen in Amsterdam – Thematische studie waterveiligheid