KAN Café: Verdichten verzoenen met radicaal vergroenen

In de KAN Café sessies schuiven elke maand niet de eerste de besten aan, maar freelance café-baas Coen van Rooyen, in het dagelijks leven directeur van Woningbouwers.nl, is dit keer extra trots met ‘een gast van naam en faam’. Landschapsarchitect Steven Delva werd in 2021 onderscheiden als architect van het jaar – althans zijn bureau Delva Landscape Architects. De Vlaming kreeg de prijs vanwege zijn ‘grootste bijdrage aan de ontwikkeling van de architectuur in Nederland’. Het is de eerste keer dat een landschapsarchitect de prijs wint, zegt Steven Delva trots.

Zijn bureau zetelt in Amsterdam, en in de omgeving van de stad doet hij inspiratie op, vaak hard rijdend op de racefiets, met collega’s, in de duinen. ‘We zijn in Vlaanderen betrokken bij de herintroductie van duinlandschap, maar de mooiste schakering van duinlandschappen naast elkaar, vind je in Nederland.’

De lessen van Steven Delva

• Ieder gebouw, hoe hoog ook, kan groen;
• De kosten van groen zijn peanuts, vergeleken met de totale ontwikkelkosten;
• Maak hoog-intensief groen, niet (alleen) op balkons, maar bij voorkeur in een bos;
• Doe dat naast de gebouwen of op het lagere dak tussen hoogbouw;
• Met een goed beheerplan;
• Het gebouw moet wél in een groen netwerk staan.

Groene hoogbouw
Delva geldt als een expert in groene hoogbouw, een intrigerend onderwerp, want ogenschijnlijk is het een contradictio in terminis. Bomen hebben immers ondergronds evenveel ruimte nodig als bovengronds, dus hoe doe je dat, een populier op de Zuidas in Amsterdam? ‘Gewoon je boerenverstand gebruiken’, luidt het montere antwoord. ‘We brengen een meter grond aan op een bouwnet over de constructie, brengen de boomkluit aan en verankeren de kluit met een soort snelbinders. Het is een technisch kunstje.’ Wie dan vervolgens begint over droogte op het dak of over de drie stormen die recent vooral het westen van Nederland teisterden, krijgt sheets te zien over bouwprojecten die over regenwater uit infiltratiekratten op het dak beschikken en reservoirs hebben die ‘s winters tot in de parkeerkelder worden gevuld om het tot en met de zomer uit te zingen. ‘En geen boom werd geveld in de februaristorm op het Terrace Tower-kantorencomplex langs de Zuidas’, meldt Delva.

Twee vliegen in één klap
Nederland heeft een gigantische bouwopgave. ‘De ruimte is schaars, zeker in de grote steden, dus verdichting betekent automatisch hoogbouw. We moeten de verdichting verzoenen met radicaal vergroenen’,  zegt Delva. ‘Dan slaan we twee vliegen in één klap’. Insecten, vogels en vleermuizen kunnen de hoogbouw benutten. Hoogbouw ziet de landschapsarchitect als een extra biotoop, een stepping stone uit de natuurlijke omgeving. ‘Dat kan ook aan de drukke Zuidas in Amsterdam, met zijn twee maal driebaans snelweg en een spoorweg. Groen moeten we niet als een groene smurrie of sausje zien of als een paar plantjes op een balkon, maar liefst aanbrengen als een ‘dik pakket groen’. En het gaat werken als groen vanaf dag één in de planontwikkeling in de business case wordt opgenomen’, zo is de ervaring van Steven Delva.

Het U-vormige multifunctionele bouwblok De Puls aan de Zuidas krijgt in 2023 het eerste stadsbos op hoogte. Twee torens die verbonden zijn door laagbouw met een groen dak en een bos erop. ‘Het project scoort heel goed in de BREEAM-punten voor groen en wateropvang. Dat lijkt ten koste te gaan van de ruimte voor zonnepanelen, maar dat heeft de architect opgelost door de panelen onder een hoek rond de ramen van de kantoortorens aan te brengen. Het maakt de gevel ook interessanter. Vanuit je kantoor naar buiten wandelen in een bos met uitzicht op Amsterdam, hoe mooi is dat?’ Groen is het nieuwe marmer, kopte het Financieel Dagblad in een artikel over Steven Delva.

De robuuste groenpartijen van bureau Delva Landscape Architecture staan niet alleen in Amsterdam. Ze zijn ook te bewonderen in Rotterdam, Arnhem, Groningen en Eindhoven. Duurder dan gangbare projecten hoeft zo’n stadsbos of robuust groen niet te zijn, betoogt Delva. ‘Het VDM-terrein in Eindhoven heeft ook een stadsbos, ditmaal eentje in de koude grond. De bomen op de Terrace Tower in Amsterdam Zuidas kosten slechts € 20.000 op de totale projectkosten van 95 miljoen euro’. Dit zijn de kosten zonder bewatering en constructieve bevestiging. Dat is bijna 0,02 procent. Robuust groen is beter, goedkoop, marketingstechnisch voordelig en het beheer is te overzien, betoogt Delva keer op keer. ‘Het is een business case. Beleggers faciliteren mooie kantoorruimte, bevorderen gezond werken in een groene omgeving met veel mogelijkheden tot contact tussen de werknemers. We proberen als architecten dienstbaar te zijn aan alle belangen, inclusief de gemeente die we ontzorgen voor de groene infrastructuur.’

Goed te combineren met PV
Van concurrentie tussen tegenstrijdige belangen als zonne-energie en groen wil Steven Delva niet weten. ‘Het is je eigen onkunde als er weerstand ontstaat tussen die belangen. Je vermijdt concurrentie door vanaf dag één groen en zonne-energie mee te nemen en meteen een dialoog tussen  architecten en installateurs te starten. Er ontstaat dan juist een synergie en een business-case waarin de doelen integraal worden benaderd.’

Delva rept niet alleen van diepgroene hoogbouwprojecten, hij is ook geïnteresseerd in ondergrondse natuur en zelfs onderwaternatuur. Op een klein terrein in de Buiksloterham in Amsterdam-Noord was de grond zo vervuild dat er eigenlijk niets mocht. ‘We hebben daar de reinigende kracht van de bodem ingezet door speciale planten in de bodem te zetten. Zij dragen bij aan de schoonmaak van de bodem. ‘Fytoremediatie’ heet het. De planten worden na verloop van tijd vergist en dat levert dus nog duurzame energie op. We hebben oude woonboten op het droge getakeld en die doen al tien jaar dienst als werkruimte. Een pad van houtsnippers vormt een boardwalk als verbinding voor de community die hier is ontstaan. Het is een klein project, maar het kan ook in het groot.’

Verder op in Buiksloterham en ook in de tweede fase van IJburg staan grootschalige plannen van elk achtduizend woningen op stapel. ‘Daar stellen we voor een diep donker kanaal waar niets in groeit te verondiepen (met ingepakte vervuilde grond), waarbij het licht de ecologie in het kanaal stimuleert, CO2 wordt vastgelegd en de waterkwaliteit het niveau van zwemwater haalt.’

Hoewel de meeste projecten in grote steden plaatsvinden, is het overtuiging van Delva dat robuust groen ook bij projecten met slechts vier tot vijf bouwlagen in kleinere gemeenten mogelijk zijn, zo reageert hij op een vraag in het KAN-café. ‘De grootste gemeenten hebben de adviezen goed op orde. Kleinere gemeenten zijn vaak nog niet zo ver. Het zou helpen als het Rijk met input van de voorlopende gemeenten (Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Rotterdam, Eindhoven) en landelijk document zou opstellen met normen en randvoorwaarden voor Klimaatadaptief en natuurinclusief bouwen. Ook de spelregels en ontwerp voor een onderhoudsarm beheersplan vergroot de economische haalbaarheid. Je moet de woningopgave combineren met meer groen.’ Dat zou ook Steven Delva’s oproep aan Hugo de Jonge zijn, de nieuwe minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening. ‘Combineer de woningbouw met de energie-opgave inclusief het afscheid van aardgas en de landbouwtransitie. Ga met verschillende departementen integraal aan de slag.’

tekst: René Didde
beeld: Delva Landscape Architects

Volgende KAN Café: 21 april 13.00, met Floris Boogaard