“Het doet veel goeds voor het welzijn van de bewoners”

“De apotheek hier om de hoek heeft bijna de laagste omzet van heel Nederland en ook de huisartsen klagen steen en been. Een groene omgeving zorgt ervoor dat je gezonder leeft en lekkerder in je vel zit.”

Evert-Jan Roelofsen van WOM Kerckebosch werkt al sinds 2014 aan de Zeister gebiedsontwikkeling Kerckebosch. Samen met Annemiek Verstappen, de secretaris van de gelijknamige wijkvereniging verzorgt hij voor het KAN Platform een rondleiding door de wijk. Als kers op de taart zijn de deelnemers aan de excursie getuige van de viering van een start bouw-moment: wethouder Marcel Fluitman, Dick Boekhout (BPD) en de toekomstige bewoners heffen het glas op de cocreatie-ontwikkeling Elix. 

Lessen voor ontwikkelaars

• Natuurinclusief ontwikkelen is een mindset: je gaat op een andere manier om met de natuur;
• Natuurinclusief ontwikkelen is niet duurder, maar het kost wél meer plantijd;
• Maak afspraken met de gemeente over beheer, maar verwacht niet dat alles in één keer goed gaat;
• Maak de bewoners mede verantwoordelijk voor bepaalde aspecten van beheer;
• Stimuleer goede ideeën van bewoners, maar vraag daarbij ook om engagement;
• Gebruik natuureducatie om sociale cohesie te bevorderen.

From rags to riches
Ooit de armste wijk van Zeist is Kerckebosch inmiddels de duurste wijk van de hele regio. Evert-Jan Roelofsen legt uit: “Net na de Tweede Wereldoorlog zijn er in Kerckebosch ruim 700 flatwoningen gebouwd, dit was voor 100% sociale huur. Deze gebouwen waren op een gegeven moment achterhaald en daar rolde voor de wijkontwikkelmaatschappij een tweeledige opgave uit: enerzijds wijkvernieuwing en anderzijds een gelijkmatigere mix van bewoners. We zitten nu op 55% sociale woningbouw en 45% vrije sector. Dat zie je overigens niet af aan de gebouwen. Daar hebben we bewust voor gekozen. De vrije sector woningen behouden hierdoor hun waarde, en je ziet dat de sociale huurders netter omgaan met hun woning dan in een doorsnee sociale woningbouwwijk. Betaalbare koop- en middenhuur woningen zijn inmiddels wél een lastig punt in Kerckebosch. Dat was uiteraard niet onze bedoeling, maar daar kunnen we helaas weinig aan doen.”

Bouwen tussen de bomen
“Natuurinclusief bouwen is een mindset”, vindt Evert-Jan. “Een goed voorbeeld is dat we zoveel mogelijk bomen hebben laten staan. Bouwers gruwen van het idee dat je aan de slag moet midden tussen bomen, want waar moet je je steigers neerzetten, hoe ga je een kelder uitgraven? Het lijkt in eerste instantie onmogelijk. Maar je ziet nu toch dat er bomen op één meter van de gevel staan. Als wijkontwikkelingsmaatschappij hebben we destijds gezegd: we gaan proberen om zoveel mogelijk bomen te laten staan, maar je krijgt géén strafpunten van ons als het je niet lukt. Dat is dus echt een andere manier van omgaan met de natuur en de omgeving. De bomen die we wél hebben gekapt zijn allemaal in het gebied hergebruikt, onder andere voor speelplaatsen.”

Tijd of geld?
“Veel mensen denken dat natuurinclusief bouwen duurder is dan traditioneel bouwen, maar dat valt enorm mee. In veel gevallen is het zelfs goedkoper. Je bent vooral meer tijd kwijt aan de planning als je natuurinclusief bouwt. Je moet iedereen meenemen in je verhaal. Je kunt bijvoorbeeld niet zomaar tegen een koper zeggen: hier heb je een kavel, dit zijn de eisen en doe je best maar. We proberen ons altijd zoveel mogelijk te verplaatsen in wat iemand wil, en we staan altijd open voor een gesprek.”

Eigen verantwoordelijkheid
“In dit kwadrantwoningenproject van BPD zitten vier woningen in één blok, variërend van 70 m2 tot 120 m2. Het gebied eromheen is een vrij toegankelijk privéterrein. De VVE is verantwoordelijk voor het openbaar gebied, voor de riolering en voor de verlichting. Da’s makkelijker gezegd dan gedaan, en het kostte veel tijd om de bewoners daarin te begeleiden. De reden waarom we het op deze manier hebben gedaan, is dat we willen dat de bewoners zich mede verantwoordelijkheid voelen voor de omgeving. Het gaat om het besef dat je in een wijk woont waarin je op een bepaalde manier met de natuur om moet gaan. En ter relativering: de riolering ligt hier in zandgrond en gaat waarschijnlijk 100 jaar mee. Het is dus praktisch gezien geen grote zorg.”    

Beheer
“Natuurinclusief beheer is best lastig, want een doorsnee beheerder denkt vanuit een standaardpakket van bijvoorbeeld Arcadis of Sweco. Wij hebben hier gezegd: ‘Ja dat kan wel zo zijn, maar mogen we ook eens iets anders proberen? En als onze aanpak blijkt te werken, ben je dan als gemeente bereid om die nieuwe standaard ook in jouw boek op te nemen? Maar daarnaast hebben we ook gezegd: als onze aanpak niet blijkt te werken, dan houden we de werkwijze van de gemeente aan. En wat blijkt nou? Als je het op die manier aanpakt is er opeens verbazingwekkend veel mogelijk. En het beheer is uiteindelijk goedkoper voor de gemeente. Maar eerlijk is eerlijk: het is soms wél even wennen.”

“Een aardige anecdote over bewoners en beheer tussendoor: we hebben hier een speciaal Kerckebosch bermenmengsel, met onder andere klaproos en teunisbloem erin, dat zelfs tot november nog mooi oogt. We hadden uitdrukkelijk afgesproken met de gemeente om de bermen niet te maaien. Maar vorig jaar september bedacht de maaier van de gemeente: het is 1 september, het maaiseizoen begint, laat ik maar eens beginnen in Kerckebosch – dé natuurinclusieve voorbeeldwijk van Zeist. Daarop kregen wij meteen telefoontjes van oplettende bewoners, die ons waarschuwden dat de bermen gemaaid werden. Dat akkefietje haalde vervolgens ook nog De Telegraaf. We hadden namelijk een paar foto’s van de gemaaide, kale bermen op de Facebook-pagina van de gemeente gezet, die vervolgens ook door een journalist werden opgemerkt. Dat ‘incident’ heeft er wél voor gezorgd dat de bewoners het beheer van de bermen nu echt omarmen, ook al ziet het er niet altijd mooi uit.”

Sociale cohesie
“Utrechts Landschap neemt straks voor één euro alle natuurgebied in de wijk over. Dat is ongeveer de helft van het gebied. We onderhouden nu al samen met Utrechts Landschap en de bewoners de heide. Eén keer per maand helpen zo’n 15 tot 20 vrijwilligers mee op zaterdag, samen met de kinderen. Daarnaast doen we ook aan voorlichting: we leggen bijvoorbeeld uit waarom je niet zomaar de hond kan uitlaten op de heide. Het is immers arme grond, en die moet ook arm blijven.”

“Iedereen die in de wijk is komen wonen hebben we lid gemaakt van Utrechts Landschap. Dat kost 15 of 20 euro per persoon, maal duizend woningen. Dus reken uit je verlies. Maar… in feite is het winst, want we hebben er de eeuwige liefde van de boswachter voor teruggekregen, en bovendien gaan de bewoners zich meer verantwoordelijk voelen voor de natuur. De boswachter doet hier veel excursies en daar komt de hele wijk elkaar tegen, wat ook weer goed is voor de sociale cohesie.”

Biodiversiteit
“De meeste eengezinswoningen hebben flinke overstekken, waar vogels zelf hun nest kunnen maken. Voor de vleermuizen hebben we ook aparte neststenen in de gevels geplaatst. Bij de sociale woningbouw hebben we zelf kasten aan de gevel bevestigd, in verband met de kosten. Ook in de bomen hangen overal nestkasten. Dat is destijds gedaan vanwege mitigatie: op het moment dat we de oude sociale woningbouw gingen slopen moest er vervangende woonruimte komen voor de dieren. Door die ingreep is de vleermuiskolonie verdubbeld. Daarnaast is in de afgelopen jaren de biodiversiteit hier enorm toegenomen. De reeën staan letterlijk aan je achtertuin.”

“Alle erfafscheidingen zijn mee-ontworpen door de WOM. De tuintjes zijn hier vrij klein, en in de loop van het project zijn ze steeds kleiner geworden. Vuilnisbakken zijn zoveel mogelijk ondergronds, zodat je niet die plastic bakken in je tuintje hebt staan. Het snoeiafval van bewoners wordt hergebruikt voor takkenrillen, waarin dieren kunnen wonen. Een versnipperaar is dus niet nodig en je hoeft niks af te voeren.”

Engagement
“We bieden ook moestuinbakken aan. Die kunnen de bewoners bij ons bestellen. Daar zit wél een regel aan vast: als wij zien dat ze een aantal jaren niet gebruikt worden, dan ruimen we ze ook weer op. Maar eigenlijk zien we dat er alleen maar meer moestuinbakken bij komen. Als bewoners met andere ideeën komen, dan luisteren we daar ook naar, en we gaan er ook vaak in mee, als er maar voldoende engagement van de bewoners tegenover staat.”

“Dit calisthenics-toestel is daar ook een goed voorbeeld van. Er kwam een bewoner naar ons toe met dit plan en wij zeiden: dat is een goed idee, maar dan willen we wél dat jij je er de komende vijf jaar aan verbindt. Dat heeft hij gedaan, op een fantastische manier. Hij neemt de jeugd mee, en organiseert nog veel meer. Daardoor hebben we binnenkort het Europees kampioenschap calisthenics in Kerckebosch.”

Elix: start bouw-moment
Om 15:00 stipt komt de KAN-excursie aan op het Elix-terrein. Evert-Jan Roelofsen spreekt de nieuwe bewoners toe namens de WOM Kerckebosch, waarna wethouder Marcel Fluitman de bewoners feliciteert met hun toekomstige woningen. De wethouder memoreert hoe in 2014 het eerste project van 26 koopwoningen werd opgestart samen met BPD, en wat er vervolgens in de loop der jaren is toegevoegd aan innovatieve, natuurinclusieve projecten:

“We dachten dat we alles al hadden uitgeprobeerd hier in Kerckebosch, maar Elix is toch echt weer een vernieuwend project, en wat mij betreft de kers op de taart. Het is niet meer een ontwikkelaar of een gemeente die het plan bedenkt, maar het is een samenspraak, waarbij de mensen die er gaan wonen de grootste stem hebben. U hebt meegedacht over natuurinclusiviteit, duurzaamheid, de waarde van de woning en alles wat daar bij hoort. Daarmee is het echt een project van deze tijd. Daar zijn we als gemeente trots op.”

Tekst en beeld: Anton Coops