Van autostraat naar leefstraat

De gemeente Pijnacker-Nootdorp heeft in de afgelopen jaren al flink wat ervaring opgedaan met groene, klimaatbestendige nieuwbouwprojecten. En al doende leer je. Kijk bijvoorbeeld naar twee opeenvolgende ontwikkelingen van Heijmans: eerst Boszoom en vervolgens Park van Buijsen. Een aantal lessen die werden geleerd in het eerste project worden nu breder uitgerold.

Voor de ontwikkeling Boszoom heeft de gemeente Pijnacker-Nootdorp destijds het projectteam bewust de ruimte gegeven om te experimenteren. Er werd van tevoren ingecalculeerd dat er soms dingen niet in één keer goed gaan en opnieuw moeten. Deze werkwijze heeft inmiddels geleid tot een serie breed gedragen, in de praktijk geteste best practices op het gebied van klimaatadaptatie en natuurinclusieve gebiedsontwikkeling.

Voorbeelden van best practices in Pijnacker

• Een integraal projectteam samenstellen met oog voor de praktijk. De groenbeheerder kan bijvoorbeeld de beheerskosten van een plan goed inschatten en mogelijk alternatieven aandragen.
• Alleen verharden als het echt moet. Zoveel mogelijk halfverharding toepassen.
• Goede groeiplaatsen aanleggen voor bomen en struiken. Standaard toetsen op ruimte voor groei en grondkwaliteit.
• Wadi’s inzaaien met een speciaal samengesteld kruidenmengsel dat de belevingswaarde verhoogt.
• Alle oevers in principe natuurvriendelijk (o.a. een flauwe helling).
• KISS: eenvoudige maatregelen werken vaak het beste.

Landschapsontwerper Nanda Sluijsmans is al enkele jaren betrokken bij de ontwikkelingen in Pijnacker. Ze geeft een paar praktijkvoorbeelden van leren door te experimenteren. “We hadden een mooie steen uitgekozen voor de grastegels. Die legden we vervolgens aan, maar toen bleek dat door het ontwerp van de tegel het gras niet goed kon groeien en wortelen. We kregen dus niet de gewenste uitstraling en er was ook nog eens veel meer beheer nodig. Dan ga je op zoek naar een alternatief. Het type steen dat we nu overal uitrollen is groener, goed beloopbaar, goedkoper én mooi.”

Fleurige wadi’s
“Een ander voorbeeld zijn de wadi’s. Een aantal jaren geleden werden die nog als gazon aangelegd, in de veronderstelling dat laag gras een goede doorstroming van het water bevordert. Maar toen opperde een civiel technicus dat we ook een kruidenmengsel zouden kunnen proberen. Dat is beter voor de natuurontwikkeling, het ziet er mooi uit in de zomer en aan het begin van de herfst worden de kruidenzones weer gemaaid. We hebben toen aan het Hoogheemraadschap gevraagd om te meten of de werking van een wadi achteruit gaat door het toepassen van een kruidenmengsel. Dat bleek niet zo te zijn. We gebruiken nu een speciaal kruidenmengsel dat voor onze bewoners de meeste belevingswaarde biedt.”

Parkeerplaatsen
“Halfverharde parkeerplaatsen waren voor ons ook een leerpunt. In het begin was de aanname dat daar een kratsysteem aan te pas moest komen voor de waterdoorlatendheid. Maar opnieuw was hier het inzicht van de civiele techniek dat er bij het bouwrijp maken van de grond sowieso een goed zandpakket wordt toegepast, wat in principe ook heel goed water opneemt en doorlaat. Dus de gedachte werd: waarom leggen we de grastegels niet gewoon op dat zandpakket? Natuurlijk moeten de gaten van de grastegels wel gevuld worden met voedzame grond, bijvoorbeeld bomenzand. Ook dat idee blijkt een heel goede en goedkope aanpak te zijn. Soms heb je zo’n kratsysteem wél nodig, bijvoorbeeld in bestaande wijken met een dunne zandlaag die te maken hebben met een flinke bodemdaling. In die wijken is het verstandig om lichtere materialen te gebruiken. Maar vaak is zand gewoon goed toepasbaar. Dat maakt het gemakkelijker en goedkoper om een buurt klimaatadaptief te maken.”

“De civiele technici in Pijnacker zijn echt innovatief, en dat geldt ook voor groenbeheer. Als het gaat om vergroening denken gemeenten vaak dat het beheer bemoeilijkt wordt en dat de kosten omhoog gaan. Maar als een projectteam hier een voorstel doet kijkt beheer juist altijd mee om te zorgen dat het onderhoud eenvoudig en dus goedkoop kan. In de praktijk zie je bijvoorbeeld bij veel projecten dat er bomen en hagen worden geplant in een te kleine groeiplaats met slechte grond. In het eerste jaar lijkt zoiets dan nog goed te gaan, maar daarna komt de klad erin en is het resultaat dus niet duurzaam. Daarom toetst de groenbeheer bij ons standaard of de groeiplaatsen de vereiste omvang en samenstelling krijgen.”

Als je naar het totaalplaatje kijkt zijn de beheerskosten voor een klimaatadaptieve wijk op de lange termijn lager.

Geen autostraten maar leefstraten
“Veel lessen die we leren zijn gebaseerd op common sense. Het vraagt soms wel om een andere blik. Zoals de toepassing van halfverharding bij parkeren. De directe beheerskosten gaan omhoog, maar dat weegt uiteindelijk niet op tegen de kosten van vervanging van de riolering. Als je naar het totaalplaatje kijkt zijn de beheerskosten voor een klimaatadaptieve wijk op de lange termijn lager.”

“We hebben ook nagedacht over de invloed van auto’s. Als je mensen 20 tot 40 meter laat lopen naar hun woning vanaf de parkeerplaats, kun je heel veel verharding vergroenen en dan wordt de uitstraling van je buurt meteen anders. Het wordt kindvriendelijker, mensen krijgen meer contact met elkaar, kortom het worden leefstraten. Bij de planning hebben we ook goed gekeken naar routes voor wandelen en hardlopen. In het projectteam heerste de gedachte: daar gaan we niet op bezuinigen. En dat blijkt vervolgens weer wat te doen met de marktwaarde. De vraag bij ontwikkelaars was in eerste instantie: verkoopt dat? De auto niet voor de deur kunnen zetten? Maar daar blijkt dus veel behoefte aan te zijn. De leefstraten in Park van Buijsen zijn erg in trek.”

Van Boszoom naar Park van Buijsen
Arnaud van der Knaap is ontwikkelaar bij Heijmans Vastgoed. Hij heeft in het recente verleden onder andere gewerkt aan de ontwikkelingen Timmerhuis in Rotterdam en Westergouwe in Gouda. Arnaud was in Pijnacker ook betrokken bij de ontwikkeling van Boszoom en momenteel werkt hij mee aan Park van Buijsen. Hij heeft dus flink wat praktijkervaring met vernieuwende concepten rond mobiliteit en klimaatadaptatie. Hij probeert deze thema’s te vertalen naar praktische voordelen die de bewoners ook echt willen.

Een leerpunt voor ons was dat er in Boszoom nog incidenteel auto’s langskomen. In Park van Buijsen ligt voor de woning een halfverhard pad waar alleen de hulpdiensten op kunnen, maar de pakketbezorger niet.

“Een les die wij al snel hebben geleerd in Pijnacker is dat bewoners waardering hebben voor parkeren in zogenaamde backalleys, dus de auto verstoppen achter de woning waardoor je aan de voorzijde ruimte creëert voor groen. In Boszoom deden we dat al en het idee is verder geëvolueerd in Park van Buijsen. Een leerpunt voor ons was dat er in Boszoom nog incidenteel auto’s langskomen. In Park van Buijsen ligt voor de woning een halfverhard pad waar alleen de hulpdiensten op kunnen, maar de pakketbezorger niet. Pakketten worden tegenwoordig meerdere malen per dag bezorgd, dus als we dat verkeer niet weren heb je nog steeds een drukke straat. Zo word je dus strenger en ga je een gebied steeds meer kwaliteit geven. Daarnaast hebben we samen met de gemeente gekeken welke kwaliteiten we in Park van Buijsen aan de woningen toe kunnen voegen die aansluiten op het openbaar gebied, zoals bijvoorbeeld veranda’s grenzend aan het binnengebied. Zo’n veranda is fantastisch, maar dan wil je wél uitkijken op een fijn leefgebied wat echt autoluw is.”

“Wat wij in Park van Buijsen bijvoorbeeld ook doen is groen omhoog laten groeien langs de gevels door middel van stalen draden. Een redelijk eenvoudige oplossing om een nette groene uitstaling in de wijk te krijgen en dan niet alleen in het openbaar gebied.”

Enthousiaste bewoners
“De bewoners zijn heel tevreden over het gezamenlijke gebied. Je ziet ook dat mensen elkaar erop aanspreken als iemand bijvoorbeeld toch een keer de auto voor de deur parkeert. Ik merk sowieso aan onze nieuwe projecten dat duurzaamheid en groen in de omgeving echt beginnen te landen in de verkoop. Een jaar of drie geleden was dit nog niet zo’n groot pluspunt voor onze kopers maar je ziet dat het steeds belangrijker wordt. Als jij in huis bezig bent en je kijkt naar buiten, waar je kinderen lekker spelen in zo’n groen binnengebied, dan geeft dat een heel prettig en geborgen gevoel. Ik denk dat deze ontwikkeling ook nog eens in een stroomversnelling is geraakt door de coronacrisis. Je merkt dat mensen daardoor behoefte hebben aan een thuis waar alles klopt. Dus een extra werkkamer, maar zeker ook de buitenruimte. En ik vind zelf dat de buitenruimte deels privé moet zijn en deels openbaar. Wij hebben in het verleden veel projecten ontwikkeld met alleen gemeenschappelijke buitenruimte, maar dat is voor deze locatie niet de oplossing, hier werkt de combinatie het beste. Mensen willen toch een eigen tuin.”

Waterberging, hittestress, dat moet gewoon allemaal kloppen in elke nieuwbouwwijk. Bewoners gaan de voordelen daarvan steeds meer zien.

“Naast corona werkt het idee van klimaatverandering ook door bij de koper. Dat zag ik zelf bij Westergouwe. Qua waterberging is die ontwikkeling top of the bill. Met dat soort kwaliteiten treden we ook steeds meer naar buiten. Waterberging, hittestress, dat moet gewoon allemaal kloppen in elke nieuwbouwwijk. Bewoners gaan de voordelen daarvan steeds meer zien.”

Natuureducatie
Ook de gemeente ziet tevreden bewoners, hoewel er soms ook een gewenningsfase nodig is. Nanda Sluijsmans vertelt: “Toen we de wadi’s gingen inzaaien met een kruidenmengsel waren er bewoners die dit zagen als verwaarlozing of als onkruid. Daar houden we nu beter rekening mee.”

“We ontwerpen de kruiden nu echt mee. De eerste meter van de paden en de plek rondom de bankjes wordt nu intensief gemaaid, en het is ook heel duidelijk voor beheer wat er wel en niet gemaaid moet worden. Door uit te leggen aan de bewoners waar we mee bezig zijn gaan ze ook meer waarderen wat het bijvoorbeeld doet voor bijen, insecten en vogels. Daarnaast kregen we in het begin ook mails van mensen die klaagden omdat hun kinderen onder de modder zaten. We zien nu dat die klachten zijn verdwenen. Dat mensen de omgeving meer gaan waarderen en eerder denken: dan wordt m’n kind maar vies, of, misschien moet ik die spinnen maar voor lief nemen. Je verbaast je er soms over hoe ver mensen van de natuur af staan. En het is heel mooi als je uiteindelijk ook deze mensen ziet genieten van hun groene woonomgeving. Het blijft helaas wél flink sturen op het stimuleren van bewoners om een groene tuin in te richten.”

Niet-inheemse soorten aanplanten?
De gemeente Pijnacker-Nootdorp blijft doorgaan met nieuwe experimenten: “Wat echt heel bijzonder is aan Park van Buijsen is dat er ook niet-inheemse boomsoorten worden toegepast, juist om een duurzaam groenbestand te krijgen. Want het wordt droger in Nederland, de zomers worden warmer en niet alle inheemse bomen zijn daar goed tegen bestand. Terwijl niet-inheemse bomen vaak ook goed zijn voor de insecten, omdat ze later in het jaar bloeien. We hebben op dit punt niet geschroomd om degelijke kennis van buiten te halen. Dendroloog Jaap Smit is iemand die durft te innoveren. Hij heeft ons hierbij geadviseerd.

Landklimaatbomen voor plein en wijk

• Bijenboom
• Japanse rozijnenboom
• Lampionboom
• Japanse zilverboom
• Stekelboom
• Kurkboom

Tekst: Anton Coops. Beeld: Nanda Sluijsmans, Kozzmozzphoto, Heijmans.